Türkiye ile ABD arasında 2000 yılında imzalanan “Nükleer Enerjinin Barışçıl Kullanımına İlişkin İşbirliği Anlaşması” ve buna ilişkin Mutabakat Zaptı Bakanlar Kurulu tarafından da onaylandı ve Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girdi.
Anlaşmayla, Türkiye ve ABD arasında barışçıl amaçlarla nükleer araştırma ve geliştirme konusunda yapılabilecek işbirliği alanları belirlendi. Anlaşma uyarınca nükleer reaktör ve yakıt teknolojisi, nükleer güvenlik ve nükleer enerjinin barışçıl amaçlarla diğer kullanım alanlarını ilgilendiren bilgi aktarımı doğrudan taraflar arasında veya yetkili kişiler yoluyla yapılabilecek. BU tür aktarımlar da tarafların aralarında anlaşmaları halinde üzerinde anlaşılacak ek hüküm ve koşullara tabi olacak.
Türkiye ile ABD barışçıl amaçlarla nükleer araştırma ve geliştirme konusunda işbirliği yapabilecekler. İşbirliği eğitim, personel değişimi, toplantılar, ortak çalışma ve projelere katılımları içerecek ancak bunlarla sınırlı kalmayacak.
Taraflar nükleer enerjinin barışçıl amaçlarla kullanımı konusunda bilgi transfer edebilecekler. Bilgi transferi raporlar, veri bankaları, bilgisayar programları, konferanslar, ziyaretler. Ortak çalışma ve projelerle tesislerde personel görevlendirilmesi ve eğitimini içeren değişik yollarla yapılacak. Ancak gizlilik derecesi taşıyan bilgilerle, hassas nükleer teknolojiler söz konusu anlaşmada bir değişiklik yapılmadığı sürece transfer edilemeyecek.
Anlaşma kapsamında ABD’nin Türkiye’ye transfer edebileceği özel nükleer malzeme sadece düşük zenginleştirilmiş uranyum olacak. Hassas nükleer tesis ve bunların kritik bileşenlerinin de söz konusu anlaşma kapsamında transferi mümkün olmayacak.
Düşük zenginleştirilmiş uranyum reaktör deneylerinde ve reaktörlerde yakıt olarak kullanılmak üzere dönüştürme veya fabrikasyon amacıyla yada iki ülke arasında anlaşılmış diğer amaçlarla transfer edilebilecek.
Anlaşma kapsamında ABD, Türkiye’ye reaktörlerin ekonomik, güvenli, verimli ve devamlı işletilebilmesi için gerekli olan güvenilir nükleer yakıt arzını zamanında sağlamak için ABD içindeki veya dışındaki herhangi bir kaynaktan nükleer malzeme ihracı da dahil olmak üzere gerekli ve uygun önlemleri almak için çaba gösterecek.
Anlaşma kapsamında transfer edilecek malzeme, teçhizatta kullanılmış veya bunların kullanımıyla üretilmiş plütonyum, uranyum 233(ışınlanmış yakıtta bulunanlar hariç) ve zenginleştirilmiş uranyum sadece her iki ülkenin üzerinde anlaşacakları bir tesiste depolanacak. Üretilen özel nükleer malzeme yetkisiz şahıslara veya ülkesel yetkisinin dışına transfer edilemeyecek.
Taraflar anlaşmadığı sürece anlaşma kapsamında transfer edilen malzeme kullanılarak üretilen plütonyum, uranyum 233 ve yüksek zenginleştirilmiş uranyum, ışınlanmış kaynak ve ya özel nükleer malzeme ışınlama ve ileri ışınlama hariç şekil veya içerik olarak değiştirilemeyecek.
Türkiye ile ABD arasında imzalanan söz konusu anlaşma kapsamında transfer edilen malzeme, teçhizat ve bileşenleri kullanılarak herhangi bir nükleer patlayıcı cihazın yapımı ile geliştirilmesi ve askeri amaç için kullanılamayacak.
Türkiye anlaşmayla yargılama yetkisi veya kontrolü altındaki herhangi bir yerde yapılan tüm nükleer faaliyetler için Uluslararası Atom Enerjisi Ajansının (UEA) güvenlik denetimi uygulamalarını kabul etti.
Türkiye bugünden sonra bir nükleer patlayıcı cihaz patlatırsa söz konusu anlaşma feshedilecek ve ABD anlaşma kapsamında Türkiye’ye transfer ettiği malzeme, teçhizat ve bileşenleriyle bunların kullanımıyla üretilmiş özel nükleer malzemenin geri gönderilmesini isteyebilecek. (ANKA)
