Bu durum, bizi, bir siyasi partinin seçim başarısının, diğer siyasi partilerin başarısızlığı ile açıklanması gibi bir kolaycılıktan da kurtaracaktır.
Son günlerde medya organlarında seçim sonuçları üzerine yapılan tahlillerde seçim başarısında rol oynayan önemli unsurların araştırılması yerine, anket şirketlerinin başarılı tahminleri üzerinde yoğunlaşan ve merkez sağ ve merkez sol siyasi partilerin başarısızlıklarının nedenlerini bulmaya dönük bir çaba içine girildiğine tanık olmaktayız.
Seçime katılan bütün partilerin oyları ile AKP’nin oyları yan yana getirildiğinde görülmektedir ki, AKP, seçime katılan bütün partiler kadar oy almış durumdadır. Bu tablo karşısında yapılması gereken, CHP yada DP ve GP gibi partilerin neden başarısız olduklarını araştırmaktan çok, AKP’nin nasıl başarılı olduğunu bulmaya çalışmaktır.
Seçimler sonucunda DSP ile birlikte seçime girmesine karşın CHP’nin oy oranında bir yükselme yaşanmaması, ANAP’ın seçime katılmamasına rağmen DP’nin ve Genç Parti’nin oylarının düşmesi, MHP’nin beklendiği oranda % 20’lerin üstünde oy alamaması ve diğer partilerin % 1’den düşük oranlarda oy toplamasının nedenleri, AKP’nin başarısı tartışılmadan anlaşılamaz.
AKP’nin seçim başarısı konusunda bazı bilim adamları ve gazeteciler ile CHP kurmaylarının yüzeysel açıklamaları ve tespitleri bir yana bırakılırsa, hangi unsurların seçim başarısını getirdiği konusunda etraflı bir değerlendirmenin yapılmadığı da görülmektedir. AKP’nin seçime katılan seçmenlerin yaklaşık yarısının oylarını almasını getiren seçim başarısı, bazı başlıklar altında incelenebilir. Bu başlıklar şunlardır :
• Siyasal istikrar unsuru
• Ekonomik nedenler
• Bilimsel nedenler
• Başarılı örgütlenme
• Psikolojik nedenler
• Aday seçimi
• Seçim propagandası ve seçimlere hazırlık
• Dinsel nedenler ve kutuplaşma siyaseti
• Yerel yönetimlerin başarısı
• Diğer nedenler
AKP’nin seçim başarısında rol oynayan yukarıda başlıklar halinde açıkladığımız nedenleri kısaca incelemeye çalışalım.
1. Siyasal istikrar unsuru
AKP’nin iktidar partisi olarak seçim başarısını belirleyen en önemli unsur, Türkiye’nin siyasal istikrarsızlık ve koalisyon hükümetleri konusunda yaşadığı olumsuz deneyimler olmuştur.
Türk seçmeni, AKP’ye oy verirken, siyasal istikrarın kaybedilmemesi ve Türkiye’nin yeniden istikrarsız bir siyasal yapıya dönüşmemesi yönünde tercihte bulunmuştur. Seçmen, belirsizlerden ve güven duygusu yaratamayan muhalefet partilerine oy vermekten çekinmiş ve AKP iktidarının devamından yana tavır almıştır.
Bilindiği gibi, Türkiye’de siyasal istikrarı seçim malzemesi yapan ilk parti AKP olmamıştır. Turgut Özal liderliğindeki ANAP da siyasal istikrar söylemiyle seçim kampanyaları yürütmüş ve bütün olumsuz göstergelere rağmen seçimlerden başarılı sayılabilecek oranlarda oy toplamayı başarabilmiştir.
Yukarıdaki gerçeğin bilincinde olan AKP, seçim kampanyalarında siyasal istikrarı ön plana çıkarmış, yapılan çalışmaların ve reformların devamı için seçmenden oy istemiştir. Bu nedenle, seçmenin siyasal istikrar arayışı, AKP’nin seçim başarısındaki en önemli unsurlardan birisi olarak görülmelidir.
Ekonomik nedenler
Türkiye ekonomisinin son yıllarda istikrara kavuşması, Türk lirasının satın alma gücünü koruması, ekonomik göstergelerin kötü olmaması ve (Kemal Derviş döneminde başlayan) IMF güdümlü ekonomik programının başarılarının zamanlamasının AKP iktidarına denk düşmesi, seçmenin AKP’yi tercih etmesi için önemli bir neden oluşturmuştur.
Enflasyonda rakamlarında yakalanan başarı ve istikrar, satın alma gücünün korunması, özelleştirmelerden elde edilen gelirler ile ekonominin beslenmesi, ülke ekonomisine akan sıcak para gibi olumlu ekonomik gelişmeler, Türkiye ekonomisinde bir gelişmenin ve güçlenmenin kaynağı olmuştur. Bunların yanında, IMF’nin uzun yıllar yürüttüğü başarısız ekonomik programlar nedeniyle bir çok ülkenin IMF programlarını terk etmeye başlamasının yarattığı durumun telafisi için Türkiye’nin IMF programı uygulayan başarılı bir örnek olarak dünyaya sunulması planı, küresel güçlerin desteğini de getirerek ülke ekonomisinde sağlam ve istikrarlı bir yapı yaratmıştır.
Ekonomik gelişme ve istikrar, seçmenin AKP iktidarından memnuniyetini de beraberinde getirmiş ve bu ekonomik gelişmeyi riske atmak istemeyen seçmen de AKP’yi oylarıyla desteklemiştir. Ülke tarihinde uzun süreden bu yana özlenen satın alma gücünün korunması beklentisinin karşılanması, AKP’nin seçim başarısının da anahtarı olmuştur.
2. Bilimsel nedenler
AKP’nin seçim başarısını sağlayan diğer bir unsur, AKP’nin bilimsel çalışmalar ile uzun süreli bir seçim hazırlığı yapması olmuştur.
Türkiye tarihinde bir siyasi partinin seçimlerden çok önce siyasal danışmanlık hizmetleri ve bilimsel anketler ile politikalarını belirlediği ve yalnızca bir parti adına çalışan siyasal danışmanlık ve anket şirketleri kurduğunun örneği yoktur (varsa da bizler bilmiyoruz).
Arter, Pollmark ve Anar gibi bir çok siyasal danışmanlık ve araştırma şirketleri ile seçimlere uzun süreli bir programla hazırlanan AKP, siyaset bilimini seçim başarısı için kullanan ilk partilerden birisi olmuştur.
Seçimlere katılan diğer partiler ise seçimlere çok kısa bir süre kala ve ihtiyaçtan olduğu hissedildiği için bazı reklam ve siyasal danışmanlık şirketleri ile anlaşmalar yapmış, fakat bunların çalışmaları yalnızca kısa süreli reklam kampanyaları geliştirmenin ötesine geçememiştir.
Son seçimlere katılan hiçbir partinin seçimlerden önce hazırlıklar yaparak politikalarını bu çalışmalara göre belirlediği bir seçim stratejisi ürettiği ve yalnızca partilerine çalışan siyasal danışmanlık ve araştırma şirketlerine sahip olduğu söylenemez. Bu durum, AKP’yi diğer partilerden farklı kılmış ve siyaset biliminin gereklerini seçimlere yansıtan başarılı bir seçim stratejisi uygulamasını kolaylaştırmıştır. Sonuçta diyebiliriz ki, AKP, seçim zaferini siyaset bilimine de borçludur.
3. Başarılı örgütlenme
AKP’nin ilçeler, beldeler ve köylerdeki örgütlenme çalışmaları, halkla ilişkileri ve yerel yönetimleri bu çalışmalarda etkin olarak kullanma uygulamaları, seçim başarısında rol oynayan diğer unsurlardan birisidir.
Seçimlerde ana muhalefet partisi olan CHP ile karşılaştırıldığında, daha eski ve kurumsallaşmış bir örgütsel yapıya sahip olması beklenen CHP’nin zafiyetleri, AKP’nin örgütlenmedeki başarısını anlamak için örnek oluşturabilir.
İlçe, belde ve köylerde parti ile organik bir ilişkiye geçmek isteyen seçmenin CHP ve diğer muhalefet partilerinin örgütlerinde parti aidatı talebiyle karşılanmasına rağmen, AKP örgütlenmesinde ilgi, yardım ve destek ile karşılaşması, seçmenle ilişkiler ve parti örgütlenmesinde AKP’yi daha başarılı bir konuma yükseltmiştir.
Örgütlenme ve iletişimde AKP’nin başarısında rol oynamasına karşın, seçimler öncesinde CHP ve diğer parti örgütlerinde seçmen ile iletişimi sağlayan hiçbir araçtan yararlanmadığı söylenebilir.
Örgütlenmedeki güçlü halkla ilişkiler faaliyetleri, seçmen ile iletişimde AKP’yi başarıya taşımış ve seçim başarısında rol oynamıştır.
AKP’nin seçim başarısında rol oynayan bir diğer etken, (MHP dışındaki) CHP ve diğer partilerde yaşanan parti içi iktidar sorunlarının AKP içinde yaşanmamasıdır. Parti içi kavga ve çekişmeler, kişisel kırgınlıklar ve parti içi iktidar mücadeleleri ile parti liderliğinin ve parti içi örgütlenmedeki başarının zafiyete uğramadığı AKP, seçimlere daha güçlü ve avantajlı biçimde girmiştir.
AKP’nin bütün bu saydığımız nedenlerle parti içi örgütlenmede başarılı olması, seçim başarısını da getirmiştir.
4. Psikolojik nedenler
Seçimlerde yarışan partilerin önemli bir bölümü, daha önceki dönemlerde başarısız iktidar deneyimleri ile halkın oy vermekten vazgeçtiği partilerdir. Bunlar arasında ANAP, DYP, DSP ve MHP gibi AKP’nin başlıca rakibi olan partiler bulunmaktadır. Seçmenin bu başarısızlıkları bir anda unutup siyasal ve ekonomik istikrardan vazgeçerek AKP’den desteğini çekmesini beklemek, siyaset bilimine aykırı bir öngörü olurdu.
Seçmen, psikolojik olarak muhalefet partilerinden ürktüğü için AKP’ye olan desteğini sürdürmüştür.
5. Aday Seçimi
Özellikle CHP ve DP gibi güçlü muhalefet partilerinde aday seçiminde yapılan büyük hatalar, AKP’nin seçim başarısını perçinlemiştir.
AKP adaylarının seçmen tarafından sevilen, tanınan ve hırçın olmayan kişilerden seçilmesine karşın muhalefet partilerinde aday seçiminde yapılan hatalar, AKP’nin seçim başarısını getirmiştir.
CHP’de Erdal İnönü, Hikmet Çetin, Altan Öymen, Onur Kumbaracıbaşı, Zülfü Livaneli, Güneş Gürseler ve Mehmet Moğultay gibi sol siyasette önemli ağırlıkları bulunan isimlerin aday listesi dışında tutulmasına karşın, İlhan Kesici ve Lütfullah Kayalar gibi sağ siyasette yer alan vitrin isimlere yer verilmesi, sol seçmende kafa karışıklığına ve güvensizliğe neden olmuştur. Aday seçiminde yaşanan aynı hataların DP’de de yaşandığı görülmektedir. Bütün bunlara karşın, AKP’de bakanlık yapmış bütün siyasetçilerin yeniden aday gösterildiği ve seçildiği görülmektedir.
Seçimlerde aday seçimindeki politikaların seçim sonuçlarını etkilediği bilinmektedir. AKP, seçimlerde göstereceği adayları, yapmış olduğu çalışmalar, anketler ve örgütlerinin önerileri doğrultusunda belirleyerek bu konuda başarılı olmuştur. Muhalefet partileri ise aday seçiminde lidere sadakat ve yakınlık gibi kriterleri kullanmıştır. Aday seçimi konusunda avantajlı olan AKP, bu avantajını seçim başarısına dönüştürmüştür.
7. Seçim propagandası ve seçimlere hazırlık
AKP’yi seçimde başarıya götüren önemli bir unsur da seçim propagandasının olumluluğu öne çıkaran bir söyleme ve kampanyaya oturtulması ve seçime önceden planlı bir biçimde hazırlanılmış olmasıdır.
Muhalefet partilerinin seçim stratejilerinin iktidar partisini eleştirmek üzerine oturtulmasına karşın, AKP’nin istikrarlı ve ileriye dönük bir strateji izlemesi, seçmenin daha çok ilgisini ve desteğini kazanmasına neden olmuştur.
Muhalefet partilerinin seçimlere kısa süre kala çalışmalara başlamasına karşın, AKP’nin uzun süreli seçim çalışmaları yapması, seçimlerde başarıyı getirmiştir. Bunun en somut örneği, seçimler öncesinde en çok mitingin ve kalabalık seçim toplantılarının AKP tarafından yapılmış olmasıdır.
8. Dinsel nedenler ve kutuplaşma siyaseti
CHP’nin katı laiklik söylemi ile sıkışmış siyaseti, dindarlara karşı bir pozisyon alıyor görülmesi, dindar seçmeni AKP’nin tarafına itmiştir.
Laiklik söylemiyle tarikatları, cemaatleri, dinsel toplulukları ve dindarları dışlayıcı bir seçim stratejisi ile CHP politikaları, özelikle ülkenin iç kesimlerinde din unsurunun etkili olduğu kasaba, belde ve köylerde AKP’nin oylarını arttırıcı bir etki yaratmıştır.
Özellikle CHP, ANAP ve DP’nin Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde başörtüsüne karşı takındığı çok sert tavır ve dindar Cumhurbaşkanı istenmediği izlenimi veren seçim propagandası, çoğunluğu dindar olan kırsal yerleşim seçmeninde CHP’ye ve diğer muhalefet partilerine açık biçimde tavır alınmasına ve bu tavrın AKP’ye oya dönüşmesine neden olmuştur.
Seçime az bir zaman kala yürütülen kutuplaşma siyaseti ile CHP ve AKP’nin karşı karşıya getirilmesi de sağ seçmenin AKP etrafında toplanması sonucunu doğurmuştur. Kutuplaşma siyaseti, AKP’nin oy oranını arttıran önemli bir unsur olmuştur.
9. Yerel yönetimlerin başarısı
AKP’nin seçim zaferinde rol oynayan diğer bir unsur, AKP’li belediyelerin başarısı ve seçim çalışmalarındaki etkin rolleri olmuştur.
ANAP-SHP çekişmesi döneminde yerel seçimlerden başarıyla çıkan SHP’nin başarısız yerel yönetim uygulamaları ile nasıl bir seçim yenilgisine uğradığı unutulmamalıdır. AKP’li yerel yönetimler, başarılı yerel yönetim uygulamaları ve etkin seçim çalışmaları ile seçimlerde partilerinin başarısında önemli rol oynamışlardır.
10. Diğer nedenler
Bütün bu nedenler dışında, AKP’nin devlet olanaklarını seçmenlere yönelik olarak doğru kullanması, Başbakan Erdoğan’ın güçlü liderliği, başarılı bir ekip çalışması gibi diğer unsurlar, AKP’nin seçim başarısında olumlu rol oynayan unsurlardır.
Kısacası, AKP’nin seçim başarısını, muhalefetin başarısızlığından çok, AKP’nin uzun zaman önceden başlayan başarılı seçim çalışmalarında aramakta yarar vardır. AKP’nin seçim başarısı, yukarıda kısaca açıklamaya çalıştığımız AKP politikaları ve uygulamalarından bağımsız olarak anlaşılamaz.
_______________
* Yrd. Doç. Dr. Birol Ertan
Siyaset Bilimci
