YUSUF YAVUZ / AÇIK GAZETE – Bakanlığa bağlı kuruluşun raporu, bir yıl öncesinden ayçiçeği yağı krizi konusunda uyarmış. Tarım ve Orman Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı tarafından Haziran 2021’de hazırlanan ayçiçeği raporu, adım adım gelmekte olan krizi haber veriyor: Türkiye’nin ayçiçeği yağı ithalatı 2030’da 1 milyon tonu aşacak…
Türkiye’nin gündemi bir yandan ekonomik kriz diğer yandan ise Rusya-Ukrayna savaşı. Ancak iki ülkenin savaşı, Türkiye’de mutfaklarda yaşanan yangını daha da alevlendirdi. Yılda 900 bin ton civarında ayçiçeği yağı tüketimi olan Türkiye’deki yerli üretim bunun ancak yarısını karşılayabilir durumda. Yağ açığını ithalatla kapatma yoluna giden Türkiye, dünyanın en büyük ithalatçısı konumunda. En fazla ayçiçeği yağını ise Rusya’dan alıyoruz. “Görevden affını isteyen” bakanlar arasına katılan Tarım ve Orman Bakanı Bekir Pakdemirli’nin “Paramız var ki ithalat yapabiliyoruz” sözlerinin sıklıkla anımsandığı bugünlerde ayçiçeği yağının litresi 50 TL seviyesini aştı. Bakanlığın ayçiçeği üreticisine verdiği dekar başına toplam 34 TL’lik destek ise bir litre ayçiçeği almaya yetmiyor.
TÜRKİYE AYÇİÇEĞİ YAĞINDA DÜNYANIN EN BÜYÜK İTHALATÇISI OLDU
Ayçiçeği yağında dünyanın en büyük ithalatçısı olan Türkiye’nin üretimi tüketiminin ancak yarısını karşılayabiliyor. Kişi başına yıllık ayçiçeği yağı tüketimi ortalama 40 litreyi bulurken yıllık tüketim yaklaşık 900 bin ton seviyesinde. Türkiye’de üretilen ayçiçeğinden elde edilen yağ miktarı 400-450 bin ton civarında. İhtiyacın geri kalanını ithalatla karşılamak zorunda kalan Türkiye’nin en fazla ithalat yaptığı ülke ise Rusya ve Ukrayna. Türkiye’de ayçiçeği üreticisine mazot ve gübre dahil toplamda dekar başına 34 TL destek veriliyor. Dekar başına verilen desteğin tutarı ile bugün bir litre ayçiçeği yağı dahi alınamazken, ithalatta yapılan gümrük indirimleri yerli üreticinin toprağa küsmesine neden oluyor.
BAKANLIĞA BAĞLI KURULUŞUN RAPORU BİR YIL ÖNCE UYARMIŞ
Tarım ve Orman Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı (TEPGE) tarafından Haziran 2021’de hazırlanan Ayçiçeği Raporu, aslında Rusya-Ukrayna savaşının başlamasından bir yıl önce sektördeki çarpıcı tabloyu gözler önüne seriyor. Bakanlığa bağlı bir kurumun hazırladığı raporda, dünyada ve Türkiye’deki ayçiçeği üretimine ilişkin veriler ve beklentilere yer veriliyor.
TÜRK HALKININ TÜKETTİĞİ AYÇİÇEĞİ YAĞININ YARISI İTHAL GELİYOR
Türkiye’de gerek hızlı nüfus artışı ve gerekse kişi başına artan tüketim sonucu bitkisel yağ tüketiminde sürekli bir artış gözlendiği ve yağ üretiminin, tüketimi karşılayamadığı kaydedilen raporda, “Bu nedenle giderek artan yağ açığını karşılamak için ithalat yoluna gidilmektedir. 2019/2020 döneminde kişi başına tüketim 40 kg iken yeterlilik derecesi %60,1’dir. Türkiye’nin ithalat ve ihracat verilerine bakıldığında 2020 yılı ihracatı 2,5 bin ton, ithalatı ise 1,04 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. 2021 yılı yılın ilk dört ayında ayçiçeği ihracatı 118 bin ton, ayçiçeği ithalatı ise 853 bin tondur” bilgisine yer veriliyor.
YILLIK TÜKETİM 900 BİN TON, ÜRETİM 400-450 TON CİVARINDA
Türkiye’deki ayçiçeği yağı tüketiminin yıllık yaklaşık 900 bin ton olduğu belirtilen raporda, “Ancak ülke mahsulünden elde edilen ayçiçeği yağı ise yıllık yaklaşık olarak 400-450 bin ton olmaktadır. Ortaya çıkan bu açık ithalat ile karşılanmaya çalışılmaktadır. Bu nedenle ayçiçeği, ülkemizin önemli ithal kalemlerinden biri olup, Türkiye dünyada en büyük ithalatçı ülke konumundadır” ifadelerine yer veriliyor.
DÜNYANIN EN BÜYÜK AYÇİÇEĞİ ÜRETİCİSİ RUSYA VE UKRAYNA
2020/21 pazarlama yılında dünyada en fazla ayçiçeği tarımı yapılan ülkelerin Rusya, Ukrayna, AB, Arjantin ve Çin olarak sıralandığı raporda; Rusya, Ukrayna ve AB ülkelerinin dünya ayçiçeği üretiminin yüzde 72,9’unu gerçekleştirdiği kaydedilerek şu bilgilere yer veriliyor: “2021/2022 pazarlama yılında dünya ayçiçeği üretiminde %10 oranında bir artış beklenirken, bir önceki pazarlama yılına göre Rusya’nın ayçiçeği üretiminde %9,3, Ukrayna’da ise %18,4 oranında artış olacağı öngörülmektedir. 2020/2021 pazarlama yılında, ayçiçeği tohum ihracatında, AB %18,9 ile ilk sırada yer alırken, bir önceki yıl %33,6’lık payla ilk sırada yer alan Rusya %18,1 ile ikinci sırada yer almaktadır.
DÜNYA İTHALATININ YÜZDE 62’SİNİ AB VE TÜRKİYE’YE
Söz konusu pazarlama yılında toplam ihracatın %75,1’i AB, Moldova, Çin, Kazakistan ve Rusya tarafından yapılmaktadır. 2020/2021pazarlama yılında dünya ayçiçeği tohum ithalatının %62,9’u Avrupa Birliği ve Türkiye tarafından gerçekleştirilmiştir. Aynı pazarlama yılında AB ayçiçeği ithalat miktarında bir önceki pazarlama yılına göre %28,4 oranında, Türkiye ayçiçeği ithalat miktarında ise %15,1 oranında bir azalış gerçekleşmiştir.
TÜRKİYE’DEKİ AYÇİÇEĞİ EKİM ALANI YÜZDE 3 AZALDI
Türkiye’de 2020/2021 sezonunda ayçiçeği ekim alanı bir önceki sezona göre %3,2oranında azalarak 728 bin hektar olmuştur.2020 yılında Türkiye yağlık ayçiçeği ekim alanı 650 bin ha’dır. Tekirdağ (142 bin ha), Edirne (90 bin ha), Adana (60 bin ha), Kırklareli (77 bin ha) ve Konya (66 bin ha)yağlık ayçiçeği ekim alanının %67’sini oluşturmaktadır. Ayçiçeği üretimi; Türkiye’de 2020/2021 sezonunda ayçiçeği üretim miktarı bir önceki sezona oranla %1,6oranında azalarak 2 milyon ton olmuştur. Bunun 1,9 milyon tonu yağlık olarak üretilmiştir. 2020 yılı yağlık ayçiçeği üretiminde Tekirdağ (353 bin ton), Konya (278 bin ton), Adana (195 bin ton), Edirne (240 bin ton) ve Kırklareli (226 bin ton) ilk sıralarda yer almıştır. TÜİK verilerine göre 2021 yılı ayçiçeği üretiminin bir önceki yıla göre %14,7 oranında artarak 2,4 milyon ton olacağı tahmin edilmektedir.”
ÜRETİCİYE DEKAR BAŞINA TOPLAM 34 TL DESTEK VERİLİYOR
Türkiye’deki ayçiçeği üreticisine verilen desteklere de değinilen raporda, “Çiftçi Kayıt Sistemi’ne (ÇKS) dâhil olan çiftçilere 2020 yılı Fark Ödemesi Desteği Birim Miktarı 50 kr/kg, Mazot desteği 26TL/da ve Gübre desteği 8 TL/da olmak üzere toplamda 34 TL/da, Organik tarım desteği; III. Kategori üretim için; 30 TL/da olarak uygulanmaktadır. Patates siğili hastalığı görülen (Adana, Afyonkarahisar, Aksaray, Artvin, Ankara, Bursa; Gümüşhane, Iğdır, Kayseri, Niğde, Nevşehir, Ordu, Sivas ve Trabzon) alanlarda yağlık ayçiçeği, aspir, kanola ve soya üretimi yapan çiftçilere aldığı alternatif ödeme desteği 110 TL/da’dır. Diğer yandan, Türkiye’de ayçiçeği tohumu ve ham yağ ithalatında gümrük vergisi ve gözetim fiyatı uygulamaları devam etmektedir. Türkiye’de yağlık ayçiçeği uzun yıllardır üretimini teşvik etmek ve bitkisel yağ açığını giderebilmek amacıyla devlet desteklemesi kapsamındadır” bilgilerine yer veriliyor.
COVİD-19 NEDENİYLE RUSYA VE UKRAYNA İHRACATI KISITLADI
COVID-19 pandemisi nedeniyle ayçiçeği ihracatçı olan Rusya, Romanya, Ukrayna, Moldova gibi ülkelerin ihracat kısıtlamaları ve yasaklamaları uygulamaya başlamalarının büyük risk oluşturduğu görüşüne de yer verilen raporda, ithalattaki gümrük indirimleri ve geleceğe yönelik beklentiler ise şöyle özetleniyor: “Türkiye’de Ayçiçeği tohumu ithalatındaki %27 olan gümrük vergisi oranı yapılan mevzuat düzenlemesi ile 31 Mayıs 2020 tarihine kadar %9, 01-30 Haziran 2020 tarihleri arasında %13 olarak uygulanmıştır. 25 Kasım 2020 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan Cumhurbaşkanlığı Kararı ile ham ayçiçeği yağı ithalatında alınan %36 gümrük vergisi %3’e, ton başına alınan 280 Euro olan Toplu Konut Fonu ödemesi 60 Euro’ya düşürülmüştür. Yeni oranlar 1 Temmuz 2021 tarihine kadar geçerli olacaktır.
2030’DA TÜRKİYE’NİNAYÇİÇEĞİ YAĞI İTHALATI 1 MİLYON TONU AŞACAK
2004-2015 yılları arası dalgalanmalar ve trend dikkate alınarak yapılan tahminlere göre; Türkiye’de 2030 yılında yağlık ayçiçeği üretim miktarının 2,3 milyon ton, ayçiçeği tüketim miktarının 3,6 milyon ton, ayçiçeği ithalatının ise ortalama 1,1 milyon ton seviyesine yükseleceği tahmin edilmektedir. Aynı araştırmada, ayçiçeği fiyatlarındaki 1 kuruşluk artışın ayçiçeği üretimini ortalama 3.177 ton artırırken, prim ödemesindeki aynı artışın üretimi ortalama 31.771 ton artıracağı hesaplanmıştır. Dolayısıyla; ayçiçeği üretimini destekleyici politikaların, genel olarak ayçiçeği çiftçilerinin üretim maliyetlerini düşürerek daha etkin bir üretim yapılmasına da olanak sağlayacağı tahmin edilmektedir.”
Grafikler: (Tarım ve Orman Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı (TEPGE) Ayçiçeği Raporu, Haziran 2021)
