Türkiye’nin elma üretimine ilişkin bir rapor yayınlayan Ziraat Mühendisleri Odası (ZMO), dünya üretiminde avantajlı olduğumu elmada bilinçsizliğin yeterli üretim ve ihracat şansını engellediğini ortaya koyuyor. ZMO’nun raporuna göre Türkiye’deki elma ağacı sayısı 80 milyon civarında. Bu ağaçların yaklaşık 15 milyonu ise henüz meyve vermeyen genç ağaçlardan oluşuyor. Türkiye neredeyse nüfusuna göre her kişiye bir elma ağacının düştüğü bu ağaç sayısı ile dünya elma üretiminde Çin ve ABD’nin ardından 3. sırada yer alıyor. Rapora göre 2017’deki dünyada üretilen 83 milyon ton elmanın yarısını tek başına Çin karşıladı. Aynı yıl Türkiye’deki elma üretim miktarı ise 3 milyon ton olarak gerçekleşti.
ELMA ÜRETİMİNDE ISPARTA İLK SIRADA
ZMO’nun raporunda yer alan bilgilere göre Türkiye’de en fazla elma üretimi yapılan il Isparta.2019 yılı verilerine göre 6 milyonun üzerinde elma ağacına sahip olan Isparta, 732 bin ton ile toplam elma üretimin yüzde 20’sini karşıladı. Isparta ile birlikte Karaman, Niğde, Antalya, Kayseri ve Konya toplam üretimin yaklaşık yüzde 70’ini sağlıyor.
ELMA TÜRLERİNE ADLARINI VEREN AMASYA VE IĞDIR İLK 10’DA YOK
Yerel elma türlerine adını veren Amasya ve Iğdır gibi illerin üretimde ilk 10 sıraya girememesi dikkat çekerken yetiştiriciliği en fazla yapılan elma türü ise starking olarak belirlendi. Türkiye’deki toplam elma üretiminin yüzde 40’ı starking’ten oluşuyor. Türkiye’de 1961 yılında 283 bin ton olan elma üretimi günümüze kadar on iki kattan fazla artış göstermiş durumda. Ancak starking ve golden gibi türlere ağırlık verilmesi, günümüz dünya pazarından yeterince pay alınamamasına neden oluyor.
DÜNYA PAZARININ İSTEĞİNE UYGUN TÜRLER ÜRETMEK GEREKİYOR
ZMO’nun raporuna da yansıyan bu durum, Türkiye’nin elma üretiminde çözmesi gereken sorunlardan biri. Dünya pazarlarında yer edinebilmek için pazarın isteklerine uygun çeşitler ve yüksek kalitede pazarlanabilir ürün elde etmenin zorunlu olduğuna dikkat çekilen raporda, “Bugün dünya pazarına hâkim olan çeşitler; Fuji, Gala, Granny Smith, Scarlet Spur, Starkspur Golden Delicious, Starkrimson Delicious, Golden Reinders, Pink Lady, Modi vb. gibi çeşitlerdir. Modi gibi dünyanın kulüp elma çeşitlerinin sözleşmeli üretimi ile yurtdışına elma ihracatı arttırılabilir. Güncelliğini kaybetmiş eski ve küçük bahçelerin sökülerek ihracata yönelik yeni çeşit ve sistemlerle modernizasyonu ve yeni kurulacak bahçelerin ismine doğru, sertifikalı, spur çeşitlerle ve bodur ya da yarı bodur kopyalama anaçlarıyla kurulmasında yarar vardır. Bu bahçelerde dikim sistemlerinin, kültürel bakım işlemlerinin doğru ve kalıntı bırakmayacak şekilde uygulanması ve doğru zamanda hasat edilmesi gerekmektedir” görüşüne yer verildi.
TÜRKİYE’NİN EN FAZLA ELMA İHRACATI IRAK’A
Türkiye’nin 2019 yılındaki elma ihracatı 250 bin tonu aşarken bu ihracattan 90 milyon dolar gelir sağlandı. İhracatın önemli bir kısmı Irak’a yapılıyor. 2016-2017 yıllarındaki toplam elma ihracatının yaklaşık yüzde 65’i bu ülkeye gerçekleşti. Türkiye az da olsa elma ithal eden ülkeler arasında yer alıyor. Bazı yıllar bin tonu bulan elma ithalatı, 2019’da 280 ton düzeyinde kalırken bu ithalat karşılığında 193 bin dolar ödendi.
YILDA 15 KEZ YAPILAN İLAÇLAMA EN BÜYÜK SORUNLARDAN BİRİ
Elmada en çok görülen hastalık ve zararlıların ‘kara leke’ ve ‘iç kurdu’ olduğu bilgisine yer verilen raporda, yoğun ve bilinçsizce kullanılan pestisitlerin (tarımsal zehirler) de bir diğer yaygın sorun olduğu vurgulanarak, “Yıllık ortalama ilaçlama sayısı 15’i bulmaktadır. Aşırı pestisit kullanımı direnç sorununu da birlikte getirmiş durumdadır. Biyolojik mücadele temelli bütünleşik mücadele çalışmalarıyla elmanın ana zararlısı elma iç kurduna karşı çok başarılı sonuçlar alınmaktadır. Biyolojik mücadele temelli bütünleşik mücadele çalışmaları ile yıllık ilaçlama sayısı 15’den 8’e indirilmiştir. Elma üretiminde kimyasal mücadele alternatifi yöntemlerden biyolojik mücadele dâhil tüm yöntemlerin yaygınlaştırılması için çaba harcanmalıdır” denildi.
‘YERLİ ÇEŞİTLER YOK OLMADAN KORUNMALI’
Elma gibi önemli bir yumuşak çekirdekli meyve türünün dünya üretiminde ilk sıralarda yer almamıza rağmen bilgi noksanlığı nedeniyle verim ve kalitede yeterli bir üretim artışı ve ihracatın sağlanamadığının altı çizilen raporda, elma üretimindeki sorunlar ve çözüm önerileri ise şöyle sıralandı: “İklim değişikliği dünyada olduğu gibi ülkemizi de oldukça etkilemektedir. Bu nedenle, ortaya çıkacak biyotik ve abiyotik stres koşullarına dayanıklı, meyve kalitesi yüksek, depolama süresi oldukça uzun olan birçok yerli çeşidimizin yok olmadan koruma altına alınması ve ıslah çalışmalarında değerlendirilmesi gerekmektedir. Taze meyve satışımız en çok başta Rusya olmak üzere Doğu Avrupa ülkelerine yapılmaktadır. Elmadaki rakibimiz Polonya olup, bu pazara girmek için Polonya’nın iklim ve hastalıklar nedeniyle yetiştiremediği ve dünya pazarının yüzde 60’ını oluşturan Granny Smith, Pink Lady, Fuji ve Red Delicious Grubu elma çeşitlerini yetiştirerek ihracat imkânı artırılabilir.
DEPOLAMA KAPASİTESİ YETERSİZ
Kaliteli meyve muhafazası için makineli soğutma ve kontrollü atmosfer depolarının sayıları ve kapasiteleri mutlaka arttırılmalıdır, şu an için ülkemizin Nevşehir’deki depolar dâhil 2-2.5 milyon tonluk bir kapasiteye sahip olduğunu ve sadece elma üretimimizin yaklaşık 3.5 milyon tonun üzerinde olduğunu varsayarsak en az 6 milyon tonluk bir kapasiteye çıkartılması ürünlerin değerlendirilmesi açısından son derece önemlidir. Kaliteli meyve üretimi ve yüksek verim için kapama ve modern bahçe tesisi, yönetimi ve hasat sonu muhafazası konusunda üreticiler, kamu ve özel sektör yayımcıları ve danışmanları, budama yapanlar ve depo sorumluları hizmet içi eğitim almalıdır.
KOOPERATİFLERLE PAZARLAMA ŞANSI ARTIRILABİLİR
Ülkemizde en fazla sorunlardan birine çözüm olarak ismine doğru, sertifikalı, virüsten ari materyal temin eden kamu ve özel sektör damızlık parsellerinin EPPO normlarına uygun olarak kurulmasıdır. Fidanlıklarda ismine doğru kalem damızlıklarının bulunmayışı nedeniyle Eşme adı altında üretilen farklı tiplerin meyveleri ile standardizasyonun sağlanamaması pazarlamada önemli bir sorun meydana getirmektedir. Üretimden tüketime soğuk zincir sistemi oluşturulmalı, ileri muhafaza tekniklerinin uygulanabildiği soğuk depoların kapasitesi artırılmalı ve yaygınlaştırılmalı ve üründe standardizasyon ve ambalajlama modernize edilmelidir. Üretici birlikleri, kooperatifler oluşturularak ürünün değerlendirilme ve pazarlanması şansı arttırılmalıdır. Üretim, depolama ve pazarlama aşamalarında girdi fiyatlarının yüksekliği nedeniyle rekabet şansının yükseltilebilmesi için kredi ve destek miktarları artırılmalıdır. İhracatta pazarlama kolaylığı ve iç tüketimde toplum sağlığı için üretimde sertifikalı modeller (organik tarım, İTU, Global GAP) yaygınlaştırılmalıdır. Kalıntı analiz laboratuarlarının sayısı ülke genelinde artırılmalıdır, coğrafik işaretleme, markalaşma, tanıtım vb. faaliyetlere önem verilmelidir.”
