RECEP MEŞE – Hagia Sophia of Nicaea. Kilise, cami, müze.
“Kutsal Bilgelik” anlamına gelen Ayasofya, Doğu Roma ve Bizans tarihi sınırları içinde epeyce vardır. Ancak İstanbul, Trabzon ve İznik’teki Ayasofyalar ön plana çıkmıştır.
İznik Ayasofya’sı İznik’in tam ortasında, surlarla çevrili kentin dört kapısından gelen yolların kesiştiği yerde inşa edilmiştir.
İlk olarak MS. 7’nci yüzyılda Romalılar tarafından inşa edilen Gymnasium üzerine Bizans döneminde bir bazilika olarak Roma mimarisine uygun ızgara sistemiyle inşa edilmiş yapı,
11’nci yüzyıldaki İznik depremiyle hasar görmüş ve tekrar yenilenmiştir.
1331 de Orhan Gazi tarafından fethedilmesinin ardından yapı tekrar yükseltilmiş, minare ve mihrap eklenerek camiye dönüştürülmüştür.
1935 yılında müzeye dönüştürülen cami 2011 tarihinde, 66 yıl sonra bir bayram namazının kılınmasıyla tekrar ibadete açılmıştır.
2007 yılında başlatılan restorasyon çalışmalarıyla tartışmalı ve kötü bir restore sürecinin yaşandığı kayıtlara geçmiştir.
İznik Ayasofyası’nın tarihi önemi kilise olarak kullanıldığı 787 yılında Hıristiyanlıkla ilgili önemli kararların alındığı 7’nci Konsil’in burada toplanmış olmasından ileri gelir.
İznik, kendisinde yapılan konsil toplantılarından dolayı “Mukaddes Şehir” unvanı kazanmıştır.
Ekümenik Konsil yine İznik’te 325 tarihinde toplanmıştı. İmparator Constantinus başkanlığında, İznik Gölü kenarındaki muhteşem Senatüs Sarayında yapılan toplantıda Hz. İsa’nın tanrı ya da insan oluşu üzerine tartışılmış, sonuçta İsa ile babası Tanrının bir oldukları, aynı cevherden oldukları kilisece kabul edilip bu günlere kadar gelinmiştir. Bu Konsilin sonucunda Hıristiyan Kilisesinin amentüsü kabul edilen şu inanç bildirgesi çıkmıştı:
“Göğün ve yerin, görünen ve görünmeyen kâinatın yaratıcısı, kādir-i mutlak tek bir baba Tanrı’ya; Tanrı’nın biricik oğlu, tek bir Rab Îsâ Mesîh’e, yegâne doğurulmuş, babanın özünden (ousia) doğmuş, Tanrı’dan Tanrı, nurdan nur, gerçek Tanrı’dan gerçek Tanrı olduğuna, tevlid edildiğine, yaratılmadığına, baba ile aynı tabiatta (homoousios) olduğuna, gökte ve yerde bulunan her şeyin O’nun vasıtasıyla yapıldığına, biz insanlar ve bizim kurtuluşumuz için semadan indiğine, bedenleştiğine ve insan olduğuna (çarmıha gerilerek) ıstırap çektiğine, üçüncü gün (mezardan) dirildiğine ve göğe yükseldiğine, ölüleri ve dirileri yargılamak üzere geri geleceğine ve kutsal ruha inanırız”
Birinci Konsil’den sonra Bizans’ta birçok toplantılar yapıldı. Ancak İznik’de İkinci Konsil; ama konsil olarak 7’nci Konsil 787 yılında tekrar İznik’teki bu yapıda, Ayasofya Kilisesinde yapıldı.
350’ye yakın din adamının bir araya geldiği toplantıda bu kez konu Bazilika, kilise, katedral gibi kutsal dini yapılardaki heykel, resim, fresk gibi ikonların bir tapınma aracı olarak kullanılıp kullanılamayacağı üzerineydi.
Doğu ve batı kiliseleri arasında, tasvir ve heykel düşmanlığı tartışmaları derinleşmişti. Bir tarafta tasvir ve heykellere tapanlar diğer tarafta buna karşı çıkanlar bulunmaktaydı.
Resim düşmanı (ikonoklazma) döneminde VII. Ökümenik Konsil 787 yılında 11 Ekimde
yine Nikaia’da toplanmıştır. Çocuk yaşta tahta çıkan VI. Konstantinos adına devlet
işlerini yürüten Eirene, yaklaşık elli yıllık ikona karşıtı tavrı kaldırmak için Patrik Tarasios’un başkanlığında yaklaşık 350 piskopos ve çok sayıda keşişin katılımıyla konsili toplamıştır. İznik’te 11 Ekimde Ayasofya’da gerçekleşen toplantılar sonucunda alınan kararlar doğrultusunda tasvirli ibadet yani ikonalara tapınma tekrar serbest bırakılmıştır. Tarihte bu olay VII. Ökümenik konsil olarak geçmiştir. Birinci Konsilden itibaren yapılan bu çeşit toplantıların yedincisidir ve sonuncusudur
Bu gün ziyaret ettiğiniz kiliselerde gördüğünüz haç, Meryem ana, (İsa) bebek ve İsa resim, fresk, heykel, kabartma tasvir ve ikonları İşte bu yapıda İznik Ayasofya’sında yapılan ekümenik toplantı sonucunda alınan karar ile serbesti yet kazanmış ve Halen günümüzde bile Ortodokslar bunu bir bayram olarak kutlamaktadırlar.
