RECEP MEŞE – Yıllardan beri tartışılır durulur, coğrafya kader midir diye. Kaderdir diyenler bir tarafta, kader değildir diyenler bir tarafta. Her iki tarafın da ilk bakışta geçerli görülen kendilerine göre derin ya da sığ argümanları var tabii.
Coğrafya kaderdir diyenler çoğunlukta. Mutlaka sizinde bir fikriniz vardır. Ancak bendeniz “Coğrafya kader değildir.” diyenlerdenim.
Coğrafya kaderdir sözünü ilk kim söylemiş bu da tartışmalı. Bir iddiaya göre İbn-i Haldun’un MUKADDİME adlı eserinde söz ettiği ifade edilse de Dergâh yayınlarında çıkan Mukaddime tercümesinde de böyle bir söyleme rastlanmıyor.
Bir başka iddiaya göre daha yakın zamanda Ahmet Hamdi Tanpınar söylemiştir.
Coğrafya kaderdir diye söyleneni biraz olumsuzluk içerir. Ancak gerekçeleri de biraz etkilidir. Yaşanılan yerin iklimi, sıcaklığın verdiği rehavet ya da soğukluğun getirdiği zoraki dinamizm kayda değerdir. Montesquieu iklim insan davranış biçimi ve kişilikleri üzerinde etkili olduğunu “İklim Teorisi” ile izah etmiştir. Bunun yanı sıra coğrafya şartları deniz, dağ olması, yağış, nem, hava yapısı insanlar üzerinde etki yapmaktadır.
Eğer makro düzeyden bakılırsa; mesela Türkiye’nin Ortadoğu’nun hemen kenarında oluşu Türkiye üzerinde ne gibi etkilere neden olmaktadır? Ortak bir dine sahip oluşumuz, demokrasinin hâkim olmadığı, tersine cehaletin hâkim olduğu, gelişmemiş bu ülkelerle, savaşlarla kaynayan bir kazan olmasının elbette etkisi vardır. Şimdi; böyle görüp coğrafya bir kaderdir diyebiliriz.
Öte yandan, SSCB’nin hemen dibinde olmamızın, komünizm tehlikesiyle karşı karşıya kaldığımız varsayımına göre Amerika’nın yörüngesine girmemize neden oldu. Emperyalist düzende yaşıyor olmamız buna bağlı değil mi?
Bir de bu konudaki olayları çevresel determinizm ile açıklayabiliriz. Aristo, Platon, Hipokrat adlı düşünürler Antik Yunan medeniyetinin neden diğer bölgelere göre ileri gittiğini sorgulayıp Coğrafya kader midir sorusuna çıkarım sağlamışlardır.
Gelin bir de coğrafya kader değildir diyenlerin örneklerine bakalım: Güney Kore ile Kuzey Kore aynı coğrafyayı paylaşıyor. Güney Kore’de kişi başına düşen gelir 30 bin Dolar iken Kuzey Kore’de bin dolar. Bu iki ülkeyi bu kadar farklı kılan coğrafya değil yönetim farkıdır.
Japonya’ya bakalım: Doğal kaynakları kıt olan bu ülke “Meiji Restorasyonu” ile kaderini değiştirmiş, dünyanın önemli ekonomilerinden biri haline gelmiştir.
Aynı minvalde Japonya ile Endonezya’yı karşılaştırmak iyi bir örnek teşkil edebilir.
Türkiye her ne kadar Ortadoğu ülkelerinin yanı başında olsa da Mustafa Kemal Atatürk ve arkadaşlarının yarattığı devrimler sayesinde, kurdukları yeni Cumhuriyetle laik, çağdaş, aydınlık Türkiye’yi kurarak bu kaderi değiştirmişlerdir.
Çok örnek var ama bunlarla yetinelim.
Belki de şimdi “tamam coğrafya belirleyici yani deterministik değildir ama etkiler” deyip gerçeğe biraz daha yaklaşanlarınız olmuş olabilir.
Coğrafya bana göre kader değildir.
Coğrafya kader değildir. Aslında hiçbir şey kader değildir. Bilim bu tür yaklaşımları kabul etmez.
Bilim gözleme ve deneye dayanır.
Doğru yönetim bir ülkeyi ileri götürürken kötü yönetim geriye götürür. Ve bunun kaderle ilgisi yoktur. Kader, tembelliğin, başarısızlığın, beceriksizliğin suçunu üzerinden atmanın en kolay yoludur.
Türkiye, hukukun üstünlüğüne, gerçek demokrasiye, kuvvetler ayrılığına, parlamenter sisteme açık ve şeffaf denetim mekanizmalarına, bilime dayalı eğitim ve öğrenime, laikliğe ve doğru ekonomi politikalara dayalı modele dönmedikçe bu coğrafyanın etkisi altında kalır ve kaderinden kurtulamaz, kendi kaderini yaratamayıp tam da coğrafyayı kader olarak yaşamaya döner.
Coğrafya kader değildir. Coğrafya da, kader de tarihtir.
Coğrafya kader değil bilakis kader coğrafyadır.
Bu konuda Mahfi Eğilmez’in çok doğru bir sözü var. Aynen alıyorum:
Coğrafya kader değildir. Kadere boyun eğecek şekilde yetişmiş olmak kaderdir.
Belki de bir de şöyle bakmak lazım:
Coğrafya kader değildir… Attığınız oy kaderinizdir… Seçtiğiniz kafalar kaderinizdir… Kim bilir belki cahil kalmak (bırakılmak) kaderinizdir.
