Bundan 60 yıl önce 1 Ekim 1949’da, Başkan Mao, Tiananmen Meydanı’nda toplanan 14 bin asker ve 300 bin kişiye, Halk Cumhuriyetinin kuruluşunu ilan etti.
Çin, 1 Ekim günü aynı meydanda yapılacak devasa gösteride, kuruluşun yıldönümünü kutluyor. Resmi geçitte, 200 bin asker gövde gösterisi yapacak, nükleer başlıklar dahil, Çin savaş makinesinin 50’den fazla silah çeşidi görücüye çıkacak. Meydan çevresindeki oteller, keskin nişancıların suikast hevesini ve Tibetliler’in binalardan “Özgür Tibet” pankartları sallandırmalarını önlemek amacıyla boşaltıldı. Meydana hakim apartmanlarda yaşayanlara pencereye veya balkona çıkmamaları, töreni içerde televizyondan izlemesi söylendi.
Muhalifler sıkı kontrol altında. Meydanda büyük bir fare ve sivsi sinek temizliği yapıldı. Hatta, Global Times’ın yazdığına göre, törenin havasını bozmaması için muhtemel hava kirliği bile, törenden hemen önce uçaklarla havaya salınacak kimyasallarla temizlenecek. Törene katılacak yeni kuşak tankların, kıtalararası füzelerin ve Başkan Hu Jintao’nun üzerine yağmur yağmaması için de 18 uçak ve 48 sis dağıtıcı makine, havaya ve bulutlara “müdahale” etmek üzere hazır bekleyecek.
Çin Lenin’i, hele hele Marx’ı unutalı çok oldu. Kızıl Kitabı sadece turistler satın alıyor. “Başkan Mao” retoriği kayboldu. “Yoldaş” ifadesi, artık sadece Çinli eşcinseller arasında kullanılıyor.
Ama öte yandan 60 yılda kurumlarda her hangi bir değişiklik yaşanmadı. Parti kongresi her 5 yılda bir yapılıyor. Politbüro, her şeyi elinde tutan 9 kişiden oluşuyor. Ülke, 5 yıllık planlarla yönetiliyor.
Çin’in geldiği noktayı şu şaka iyi özetliyor:
1949: Çin için tek çare sosyalizm’di.
1979 (Kültür Devrimi sonrası): Çin için tek çare kapitalizmdi.
1989 (Sovyetlerin yıkılmasından sonra): Sosyalizmi için tek çare Çin’di.
2009: Kapitalizmi ancak Çin kurtarabilirdi.
6 yıl önce parti genel sekreterlik görevini devralıp kapitalizme kapıları açtığında Jiang Zemin batılılar tarafından yanlış değerlendirildi. Batılılar, kapitalistlerin partiyi teslim alacağını ve Çin’in liberal demokrasiye yöneleceğini düşündü. Ama hayır, olan o değil. Partinin açılmasının amacı, iş dünyasını, parti çatısı altına alarak partinin etkisine daha açık hale getirmekti.
Söz gelimi, Huawei, Hong Kong sınırında, dünyanın en büyük 4 iletişim araçları dizayn şirketinden biri. Hissedarların kimlerden oluştuğu meçhul, ancak söylendiğine göre hissedarlarının yüzde 80’i çalışanlardan oluşuyor. Yönetiminin nasıl oluştuğu ve kime hesap verdiği bilinmiyor. Halkla ilişkiler müdürü geçen yıl batılı bir gazeteciye, şirket yönetiminin ayrıca yerel parti örgütüne de hesap verdiğini söylemiş. Şirketin resmi belgelerinin hiç birinde yer almıyor bu ayrıntı.
Çin Komünist Partisi’nde politbüroya yükselen kişi ve eşi, sıradan insanın bulunduğu alandan çekiliyor. Restuarant’ta yemek yiyen, otelde kalan, kesilmemiş yollarda seyahat eden polit büro üyesine rastlanmamış. Partinin bütçesi, mal varlığı bilinmiyor.
Genel Sekreter Hu Jintao büyük bir bilmece. Kendisine ilişkin hiç bir anektot anlatılmıyor. Kayıtlara geçmiş tek şakası, genel sekreter olmadan birkaç yıl önce gerçekleştirdiği ABD ziyareti sırasında New Jersey Valisi’nin, saçlarının sihaylığını kastederek, kendisinin 59 yaşında göstermediğini söylemesi üzerine, “Çin, bu alanda sahip olduğu teknolojiyi sizinle paylaşmaktan memnun olacaktır” diye yanıtlaması.
3 yıl önce 74 milyon parti üyesine 8 DVD’den oluşan bir set gönderilerek izlemeleri istenmiş. Set’te Sovyet Komünist Partisi’nin çöküşü ve çıkarılacak dersler anlatılıyor. Suçun büyüğü Gorbaçov’da diyor DVD: “Eğer halkı ve partiyi birleştiren ideoloji bir yana atılırsa, parti yaşayabilir mi?”
Çin Komünist Partisi, tek adam tahakkümünden, gruplar koalisyonuna evrildi. Bütün gruplarla görüşmeler yapılıyor ve kararlar tüm fraksiyonlar ikna edilmeden yürürlüğe konmuyor. Yani, parti içinde güçlü bir ses itiraz ederse, sözgelimi bir reform, rafa kaldırılıyor.
Brooking Enstitüsü’nden Cheng Li, bu fraksiyonlar koalisyonunun haritasını çıkarmış. Buna göre parti içinde iki ana fraksiyon var: Mavi köşede, “taizidang” ya da soylular bulunuyor. Partinin büyük isimlerinin çocukları. Kırmızı köşede, “tuanpai”, ya da Gençler Ligi taraftarları. Bunlar, Hu Yaobang ve sonra da Hu Jintao (birbiriyle ilgileri yok) taraftarları. Jintao, çoğunluğu Amerikan üniversitelerinde eğitim görmüş soyluların, hızla mevki sahibi olmalarının, kamuda olumsuz karşılandığı uyarısı yapıyor.
Bu bölünmede bazı ideolojik ve siyasi nedenler de etkili oluyor: Birincisi daha pazar ekonomisine yakın ve ekonomiyi kullanarak meşruluk arayışı peşinde. İkinciler daha devletçi ve destek almak için milliyetçiliği kullanmaya yatkın.
Kliklerin bulunması, aralarında savaş devam ettiği anlamına gelmiyor. Bir çatışma anında, her ikisi de parti çıkarını öne almakta tereddüt etmiyor.
Liderlerin çocukları, stratejik sektörlerde büyük oynuyorlar. Jiang Zemin’in oğlu iletişim sektöründe; Li Peng’in ailesi eletrik, Zhu Rongji’nin oğlu bankacılık alanında etkili. Hu Jintao’nun oğlu daha yakın tarihlerde Pekin Belediyesi’ne, sürekli büyüyen metro sisteminde kullanılmak üzere otomatik bilet alma makineleri sattı.
Çin 1989’daki protestoların bir daha olmaması için çaba harcıyor. Bu amaçla devletin mal ve varlıkları aydınlara ve girişimcilerinde aralarında bulunduğu seçkinlerin kontrolüne geçti. Bu durum kesimler arasındaki uçurumu derinleştirdi. Çin’de 600 milyon şehirli, 700 milyon köylünün gelirinden üç kat fazla kazanıyor. Çin’in, gelir dağılımı adaletsizlik derecesi 47 olarak belirleniyor. Rakam, Asya’nın gelir dağılımı en bozuk olan ülkesi Nepal’e eşit.
Bu yazı Avustralya’da yayınlanan The Age ve The Australian Gazeteleri’nin Çin temsilcilerinin yazdıkları makalelerden derlenmiştir.
İsmail Kayhan Avustralya’da yayın yapan SBS Radyosu Türkçe Programı’nda yapımcı olarak Avustralya ve Pasifik bölgesi üzerine programlar hazırlamaktadır. Hazırladığı programlar www.sbs.com.au/radio’dan “Turkish” seçilerek ve sonra da “podcast”a tıklanarak dinlenebilir.
