Tarih boyunca sanat, edebiyat ve politika birbirlerinin ayrılmaz parçası olmuşlardır. Tarihsel, politik süreç çoğu zaman sanatçılar tarafından etkilenmiştir, etkilenmeye devam etmektedir.
Halide Edip Adıvar, Ziya Gökalp, Namık Kemal, Zülfü Livanelli, Orhan Pamuk, Yılmaz Güney, Melike Demirağ, Selda Bağcan, Elif Şafak gibi Türkiye kökenli sanatçılar, yazarlar geçmişte ve şimdilerde halkların ülkelerinin siyasetine bakışını etkileyen isimlerden bazılarıdır.
Dünya çapında siyasi, sosyal alanda büyük etki yapan sanatçılar arasında ise Jean Jack Rousseau, Voltaire, Robert Capa, Frida Kahlo, Diego Rivera, Huan Zhang ilk etapta aklıma gelen isimlerdir. Daha yığınlarca örnekler gösterilebilir.
Geçen yıl aralarında Zülfü Livanelli, Ataol Behramoğlu, Edip Akbayram, Melike Demirağ Suavi, Zeynep Oral gibi ünlülerin de bulunduğu bir grup yazar ve sanatçı “Ülkemiz ,İçin Kaygılıyız” başlıklı bir bildiri yayınlayıp Türkiye’deki siyasi gelişmeleri protesto etmişlerdi. Kaynak: https://haber.sol.org.tr/haber/sanatcilar-girisiminden-tepki-ulkemiz-icin-kaygiliyiz-310964
Tüm dünyada bu tür girişimlere rastlayabiliriz. Totaliter ülkeler dahil.
“Sanat ve siyaset ilişkisi aynı zamanda ideoloji kavramını hatırlatmaktadır. Sanat ve ideoloji meselesi sanatın doğasını anlama bakımından önemlidir. Bir dünya görüşünü, bakışını ve yaklaşımını ifade eden, kişiye belli bir bakış açısı sunan ve bir açıdan bakmayı öneren ideoloji, sanat gibi bütün insan eylemlerine dâhil olabilmektedir”. Kaynak: https://cdnacikogretim.istanbul.edu.tr/auzefcontent/20_21_Bahar/edebiyat_sanat_ve_toplum/2/index.html
Sanat ve sanatçılar zaman zaman belli bir ideolojiyi yaymak için de kullanılmışlardır. Örneğin sanat Nazi Almanyasında faşist ideolojiyi, Rusya’da ise Komunizmi empoze etmek adına kullanılmıştır. Türkiye’de Namık Kemal, Ziya Gökalp gibi isimler ise Milleyetçiliğin babası sayılan kişilerdir.
Bana göre sanatçının toplumu içerisinde yol göstericiliği, rol modelliği, prensipli duruşu çok önemlidir. Haksızlık, adaletsizliğe karşı baş kaldırmasını bilmeli, direniş sergilemeli bir sanatçı. Devamlı olarak sorgulamalı, eleştirmeli, protesto etmelidir.
Bir sanatçı “tarafsızım” derse, yaşanan adaletsizliğe karşı kayıtsız kalırsa benim benimsediğim sanatçı tanımına ters düşer, ve benim o “sanatçı”ya karşı saygım olmaz. Yani sanatın sanat için değil, toplum için olması gerektiğinin ateşli savunucularındanım.
“Adaletsizliğe karşı tarafsız kalmak, zalimin yanında olmak demektir” demişti geçenlerde yaşama gözlerini yuman büyük adam Desmond Tutu.
Sanatçının sosyal, politik yaşantıdaki etkisinden bahsettikten sonra kısaca madalyonun diğer yüzüne bakalım.
Esasında bu yazıyı bana yazdıran geçen gün gördüğüm bir gazete haberi idi.
“İngiltere Türk Toplumu Sanat Sergisine sanatçılar davet edildi” başlıklı bir haber. Avrupa Ajansı haberi serginin 21 Şubat ve 21 Mart tarihleri arasında Londra Yunus Emre Merkezi ile TC Londra Konsolosluğu işbirliği ile yapılacağını okurlarına aktarıyordu.
Bir sanat sergisinin bir hükümeti temsil eden Başkonsolusluk yetkilileri tarafından organize edilmesinin sanatın ruhuna aykırı olduğunu düşünenlerdenim. Üstelik sanat eserlerinin seçiminde Başkonsolusun direkt katılımı varsa.
Türkiye TV uydu kanallarında zaman zaman konser kanalları izlerim. Yılbaşı dolayısıyla birçok güzel konser izleme şansı yakaladım. Bu konserlerde zaman zaman ekrana gelen “Turkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı” yazısı yüzünden bazı konserleri yarıda bıraktığım oldu. Ne alaka?
Bu anlamda “devlet sanatçısı” olgusu da bana çok ters gelen bir şeydir.
Hükümetler sanatı destekleyen finans yardımı yapabilirler, yapmalıdırlar da. Ancak direkt olarak sanatı, sanatçıları yönlendirmeleri kabul edilemez. Buna izin veren sanatçılar zaten bana göre gerçek anlamda sanatçı değillerdir.
Bu makalemi iki hafta önce KKTC’de yayımlanan “Sanat Kıbrıs” gazetesi için yazmıştım.
