Ulusal basın, ana televizyon kanalları ve yöre halkın geniş ilgisini gören Gazete Ev’in inşası çok sayıda gönüllünün katılımıyla meydanda sürüyor.
Üç ana aşamada gerçekleştirilen proje, dün (8 Mart) ‘dış kabuk’un sökülmesi ve Gazete Ev’in ortaya çıkarılmasıyla sonuçlandı.
İlk aşamada, mimari ayrıntıları önceden belirlenmiş bir plana uygun, tahtalardan inşa edilen ev, ikinci aşamada, yapıldığı St Barnabas kilisesinden, sökülüp Hackney’de Gillet Sqr. meydanına getirilip tekrar inşa edildi. Burada, bir kalıp gibi kullanılarak gazetelerle doldurulan bu tahta evin içinde, ayrı bir ev inşa edildi. Üçüncü aşamada ise, tahtadan oluşan dış yapı sökülüp, ‘Gazete Ev’ ortaya çıkarılacak.
Her aşaması farklı zaman ve uzamsal kesitlerde gerçekleşen Newspaper House’ın irdelenmesi, farklı yapısal ve kavramsal çözümlemeleri de gerektirmektedir. Bunu yapabilmek için önce Erek’in işlerinde dönem dönem geri gelen ‘ev’ nosyonuna bakmak gerekir. Yaşamının yarısından fazlasını doğduğu topraklar dışında geçiren bir sanatçının işlerinde ‘ev’ temasının tekerrür etmesi doğal bir tepke olarak görülebilir. Yine de Erek’in işlerinde yinelenen ev olgusunu nostaljik bir yurt özlemi olarak görmek yanıltıcı olabilir. Özellikle “Baş Aşağı Ev”(2001) adlı çalışmasında inşa ettiği ‘ev’ sadece insanların başını sokacağı bir mekan değil, varoluşsal bir niş, yurt, kimlik ve aidiyat kavramlarının da bir metaforudur.
‘Newspaper House’ projesinde ise Erek, ‘ev’ olgusunu bir adım öteye götürüyor. ‘Gazete ev’i, yapısal olarak hem bir barınak, hem de sanat üretimini gerçekleştirdiği bir atelyeye dönüştürüyor. Sanatsal anlamda da, bitmiş bir eser; ziyaretçilerin içine girebildiği gerçeğinden bakıldığında da, bir ‘galeri’ yaratıyor. Yine geçmiş işlerinden çıkaracağımız bir sonuç, Erek’in yaratıcı sürece son noktayı koymaktan kaçındığıdır. Bu nedenle olsa gerek bu projeyle ilgili konuşurken, “Bu projedeki ana amaçlarımdan biri, üretim sürecinin, sanatçı olmayan izleyicilerle birlikte paylaşılması ve bu sürecin, yaşamın doğallığı içinde ortaya çıkarılması.” diyordu. Bu açıdan baktığımızda ‘Newspaper House’, kavramsal olarak özel ve kamusal, gerçek ve kurgu arasında bir yerde konumlanıyor.
Erek başta gazeteleri doldurarak, dış-evin bir kopyasını çıkarmak amacında olduğu izlenimini vermesine rağmen, iç mekanda yavaş yavaş büyüyen kütlenin, dış yapının endeksel bir izi olmadığını görüyoruz. Bu noktada, iç mekanda inşa edilen ‘gazete ev’ enigmatik bir forma dönüşüyor. Dış-evin mimari yapısının ayrıntıları iç-kütlede yavaş yavaş kaybolurken, kavramsal olarak daha spesifik bir yapıya giriyor. İç-ev, dış-konstrüksiyonun soyutlanmış bir siluetine dönüşüyor. Dış-evin elle tutulur sarihlikteki suretinin ortadan kalkması, iç mekanda inşa edilen evle birlikte usu da serbest bırakıyor. Diğer bir deyişle, dış-evin gazeteden çıkarılan kalıbı, görsel tamamlanmışlıktan kurtulduğunda, anlamın meyilli dünyası beliriyor.
Kapalı bir kutu merak ve bekleyiş uyandırır. Bu özelliğiyle imgelemi harekete geçirir. Erek’in, iç mekanda gazeteden bir ev inşa ettikten sonra dış-evin konstrüksüyonunu bir kabuk gibi soyarak açmasını binlerce yıl toprağın altında kaldıktan sonra bulunmuş taş bir lahitin açılmasına benzetebiliriz. Bu ritüelistik performansla dikkatleri dıştan içe, görülenden gizli olana, kaydırıyor. İç yapının nazik, kırılgan, ama diğer yandan, esnek ve yeni anlamlara yüklü karakterini ifşa ediyor.
Ama nedir Erek’in bize söylemek istediği? Kabuğun altından bir hazine çıkmasını beklerken gazetelerden örülmüş bir dünya çıkıyor karşımıza. Bilgi hazinedir mi demek istiyor?
Arkeolojik kazılarda çoğu zaman kıymetli taşlarla döşenmiş mücevherlerden değil, en basit günlük eşyalardan alırız toplumla ilgili ayrıntılı bilgileri. Belki de, rulo haline getirilmiş binlerce gazetenin içindeki haber ve imgeler bu toplumla ilgili bilmek istediğimiz her şeyi bize verebilir. Ama tek tek onları okuyamayacağımız için tüm bu bilgi yığınına bir anlam vermek kolay değildir. Gazetelerle birlikte bilgiyi de bir yapı malzemesine dönüştürerek, formla, (ev) içeriği (gazete/bilgi) aynı düzlem üzerinde yapılandırıyor. O takdirde, dış evin sökülmesiyle birlikte, formla, içerik arasında gizlediği anlamı ‘Gazete Ev’de bulabilir miyiz?
Tahta evin sökülmesiyle, önceki katı, koruyucu halini yitiren ‘Gazete Ev’, bedenden ayrılmış bir ruh gibidir. Üstelik, bedenden kurtulmuş bu ruh, içinden çıktığı bedene aykırı bir yönde ilerlemektedir. Dış kabuğu oluşturan ev, tanımlanmış sınırlara sahipken, boşluğun kalıbına girmiş iç-ev, belirsiz ve anlama gebe canlı bir beden gibidir. Dış-ev gerçeğe, diğeri fantezi dünyasına aittir. İlki, negatif, diğeri pozitif şekillerde cisim bulur. Biri eril, diğeri dişidir.
Enformasyon çağında gazeteler, bilgilendirdiği gibi aynı zamanda dezenformasyon da yaratır. Bu özelliğiyle gazete, iktidarın en önemli araçlarından biridir. Rulo haline getirip, bir yapı malzemesine dönüştürerek gazetelerin bu paradoksal yönüne de işaret ediyor Erek. Yapı “tuğla”sına dönüşen gazetelerde bilgiler hala mevcuttur ancak okunması imkansızdır artık.
Katılımcılardan, gazeteleri yuvarlayıp, bir tuğlaya dönüştürmeden önce içlerine kendi özel mesajlarını yazmalarını da istiyor. Şişeye konulup denize bırakılmış mesaj gibi evin harcına katıyor, insanların kişisel arzu ve dileklerini. Bu sembolik hareket katılımcıların sahiplenme duygusuna seslendiği gibi, çağdaş toplumda kendini güçsüz etkisiz hisseden ve sesi olmayan bireye; “herkesin düşünceleri, istemleri önemlidir, bunlar bir gün bir yerde bütünü değiştiren parçalar olabilir” demek istiyor sanki. Bu eylemiyle bilginin günümüzdeki paradoksal karakterinin yani olumlu ya da olumsuz kullanımının aslında bireyin eylemine ya da eylemsizliğine bağlı olduğunu hatırlatıyor.
Birinci aşamada yaratılan ‘dış-ev’ ve onun içinde oluşan ‘iç-ev’ arasındaki fiziksel bağın üçüncü aşamada kopmasıyla birlikte, yeni bağımsız bir yapı doğmakla kalmıyor, bu iki yapı arasındaki kavramsal ilişki de farklı bir düzleme giriyor. Kalıp görevi gören ilk yapı, ölü bir beden gibi terkediliyor. İçerden çıkan gazete ev ise, ölüden alınan yüz maskesi gibi yaşamı devralıyor. Ancak burada sorun, Erek’in bu ‘maske’yi katı bir madde yerine organik bir malzemeden dökmesidir. Yani, beden gibi maske de ebedi değildir. Seçtiği malzemeyle ona da bir yaşam vermeyi seçiyor Erek. Böylece, görünen-görünmeyen, yaşayan-ölü, geçmiş-şimdi, spesifik-soyut, katı-yumuşak ve gerçek-hayali olanın üst üste bindiği bir uzamda konumlanan iki yapının, birbirinden ayrılmasıyla ortaya çıkan ‘Gazete Ev’ yeni bir hayata başlıyor.
Ağacın kağıda, kağıdın bir yapıya ve sonunda da tüm bu yapıyı oluşturan kağıtların geri dönüşüm sürecine gireceği gerçeği bize doğanın diyalektik devinimini de hatırlatıyor. Bu perspektiften, ayrıntılarıyla planlanan ve kalıp görevi gören evin ‘ilk’ olmadığını, diğer yandan, ortaya çıkan gazete evin de bir ‘son’ olmadığını anlıyoruz. Bu noktada ‘Gazete Ev’, başlangıçla, son; doğa ve insan arasındaki gerilime adanan bir abideye dönüşüyor
Bu bağlamda Walter Benjamin’in, “Eser, (bitmiş ürün) fikrin ölü maskesidir.” diyen aforizmatik uyarısını tekrar okursak, Erek’in Newspaper House projesinde bu süreci tersine çevirmeye çalıştığını söyleyebiliriz. Önce ‘maske’yi inşa ediyor, sonra içine fikri yerleştiriyor. Kesin, sarih olandan başlayıp, muğlak olana, bilinmeyene yöneliyor. İlk önce dokunuyor, sonra bakıyor. Bakmadan elle tuttuğu bir nesnenin içini doldurarak onu görünür kılmağa çalışıyor.
Görmek edimi, sadece retinal eylemle ilintili değildir. Ayrıca, toplumsal izin ve sınırlarla da ilgilidir. Yani normatif bir eylemdir, beyinle görmek. Bu bağlamda, aşırılıkların, bir tür kirlenmeye yol açtığını, bunun da bir tür körlüğe yol açtığına işaret ediyor.
Boşluğu göstermek için bir kalıp yapıyor. Sonra bu boşluğu doldurup kalıbı atıyor. Bir ‘Sisifos’ eylemini andıran ‘Newspaper House’ projesinde Erek, görmediğimiz ‘şey’leri unutma eğiliminde olduğumuz yanında, sürekli göz önünde olanın da bir süre sonra görülmez olabileceğini hatırlatmak istiyor.
