UKRAYNA’DAN… Gagauzlar’da Hıdrellez

Bugün Gagauzlar için özel bir gün. Bugün Hederlez yani Hıdrellez günü. Yıl içerisinde adanmış olan adaklar, kurbanlar bugün verilir ve kesilir. Koyunlar  kıra, yani çobana verilmek üzere sürüye katılır.Fırınlarda kurbanlar pişirilir ve Ay Görgi kutlanır.

Hederlez (Hıdrellez)’in bir adı Aya Görgi’dir. Neden Aya Görgi ve Hıdır İlyas (Hederlez) bir  arada nasıl kutlanır? diye sorarsak, Ahmet Yaşar Ocak’ın verdiği cevap en uygun olan cevaptır:

“Eskiden Hıristiyanlarda meskûn olup Samt Georges’un takdis ettiği bütün memleketlerde, İslâm fetihlerinden sonra halk bu aziz ile Hızır yahut Hızır-İlyas’ı birleştirmiştir. Bu birleştirmeye ön ayak olan sebep ise; halk inançlarında iki şahsiyet arasındaki fonksiyon özellikler olmuştur. “
“Hıdrellez’de arife günü, Ahır Çarşamba akşamı, yakındaki çeşmeye, su doldurmaya gidilir. Azerbaycan Türklerinde görülen su almaya giden kızların hiç konuşmamaları hususu Hıristiyan Gagauzlarda da aynıdır. Gagauzlarda kapaklı bir kova ile denize (çeşmeye Gag.) su almaya gidenler hiç kimseyle konuşmadıkları gibi, etrafına da bakmazlar. “

N. Baboğlu’nun verdiği bilgiye göre, önceleri Bucak’ta Hederlez öncesi, evler, hanımlar tarafından san çamurla sıvanırdı. Şimdi ise evler taştan yapıldığı için artık çamurla ev sıvama işi sona erdi. Yortu öncesi evlerde bulunan halı, kilim, yatak, yorgan vb. eşyalarla birlikle bütün ev temizlenir.

Bugün, Georgiy adını taşıyan erkeklerin üzerine sabahtan su serpilir ve kulakları çekilir. Su gibi akıp büyümesi ve kulağının çekilmesi ise; o kişinin uzun boylu olacağı inancını taşımasıyla ilgilidir.

Bu yortuda kurban iki şekilde olur: adak, yani kansız kurban ve kanlı kurban, yani kesilecek olan kurban. Adak kurban, genellikle bir kimsenin adına adanır ve kendisine kesilmeden verilir. Bu kurban bazen kiliseye de adanmış oluyor ve kilise çalışanlarının başında olan papaza verilir.

Gagauzlar Hederlez’de kanlı kurbanda ise; kurbanlık kuzu kesilir. Rahip tuzun üzerine okur, üfler; bununla kuzunun dilini tuzlarlar, boynuzlarına balmumundan yanar iki mumu sağlamca yerleştirirler. Kesilen kuzunun kanı atılmaz.

Onunla evde muhtelif yerlere istavroz ve hazır bulunanların alnına işaret yapılır. Sonra avluda bir kuyu açıp içine kesilen kuzunun artan kanı ile diğer işe yaramaz kısımlarını gömülür. Kuzu bütün kızartılır. Kızartmadan önce parçalara bölmek günah sayılır. Kızartdıktan sonra içinde bulunduğu tabakla beraber kiliseye götürülür, burada rahip dua okur; kilise avlusunda kuzunun etrafına oturulup hususî surette hazırlanmış haç damgalı buğday ekmeğiyle birlikte yemeğe başlanır. Fakirlere de dağıtılır, rahip için de kuzunun ön bacaklarından biriyle derisi ayrılır.

Moldova ve Ukrayna sınırlarında oturan Gagauzlar ise; kurban kesilen kuzunun içini arnavut buğdayından öğütülmüş ve bulgur haline gelen ve arnavut bulguru adını alan bulgurla doldurur ve fırında pişirilir. Kurban yemeği uzak komşuya kadar herkese ve fakirlere dağıtılır ve ikramda bulunulur. Fakirler kurban kesmezler bu da günah sayılmaz.

 O gün herkes tartılır, mevsim içerisinde zayıflayıp, zayıflamadığını görür, bu gün zarfında köylerde horalar, oyunlar olur. Bina ve dükkânlar kiraya verilir, yahut taahhütler ne olursa olsun, Kasım’a kadar muhafaza olunur. . Kadın ve erkek çocuklarla yeniden pazarlıklar yapılır. Bu gün cadıların zuhur edip yemeklerin sütünü veya tarlaların bereketini kaldırdıklarına inanılır. Bu felâketin bertaraf edilmesi için avlulara darı serpilir. Süt ve berekete sıra gelinceye kadar cadıların her şeyden önce darıyı tane tane toplaması lâzım geldiğine inanılır.

Nisan-Mayıs ayındaki bir dizi bahar geleneklerinin sonunda, bir de  Peri (Rusali ) Yortusu vardır. Rusali cin-peri demektir. Rusali Yortusu esnasında kıra gitmek doğru değildir, çünkü rusaliler insanı yakalayabilirler; bilhassa kırda iken uyumamalıdır; çünkü uyuyan insanları rusaliler kaçırabilirler.
Basarabya Gagauzları Rusaliler hakkında çok hikâyeler, efsaneler anlatırlar. Bunlardan birisi şöyledir:

“İki kardeş, Rusali Yortusu’nda kıra koyun otlatmaya giderler. Geceleyin koyunları bir yamaçta otlatırken üç metre boyunda kafası bir buğday ölçeği iriliğinde bir adam çıkagelir, başlar kaval çalmaya. Az sonra öteki gibi yalnız daha kısaca birisi de gelip trampet çalmaya başlar. Biraz sonra sayıları onikiyi buluncaya kadar, başkaları da toplanır ve hep birden hora tepmeye başlarlar.

“İki kardeş bunları seyrederler. Küçüğü onların yanına gidip, horaya katılmak ister. Fakat büyüğü “rusali” olduklarını söyleyerek bırakmaz. Yanlarında mütemadiyen havlayan bir de köpek varmış ve köpeği daha çok havlasın diye kışkırtırlarmış. Rusaliler oğlanları kovalamaya, berikilerse kaçmaya başlamışlar. Bu esnada ayaklarının altındaki topraklar sarsılıyormuş. Oğlanlar bu dört yol ağzına gelince rusaliler kayboluvermiş. Hakikaten “rusali” gördüklerinde dört yol ağzına varmaya muvaffak olmasalarmış mahvolmuş olacaklarını sonradan anlamışlar.

“Rusaliler, insan suretinde, hem erkek, hem kadın olurlar. Buna göre eğer kadınsa uzun, erkekseler kısa saçları bulunur. Elbiseleri, bazılarına uzun beyaz, diğerlerine göre ise rengârenktir. Rusali Yortusu günlerinde insan yıkanmamalıdır, çünkü aklını alırlar. Uyku zamanında bunlar bazen insanı, hiçbir şey hissettirmeksizin, alıp götürürler. Sonra tekrar geri getirirler. Bu maksatla, geceleyin birisini kendi ismi ile çağırırlar. Böyle bir hâlde, insan, çağırıldığını duyunca cevap vermemelidir. Yoksa, sesini kısıp alırlar.”

Gagauz Yeri’nde Hederlez Bayramı özellikle son dönemlerde büyük bir festival şeklinde kutlanılmaya başlandı. 1991 ‘de başlayan bu kutlamalar 1996’dan sonra bir ara yapılmadı ise de 2000 yılından itibaren Hederlez bazı kültürel katkılarla yeniden resmî bölgesel yortu (bayram) olarak kullanılmaktadır.

Yazımı tamamlarken herkese; Hederlez yortunuz kutluca olsun diyor Georgiy adında olan sevgili erkek kardeşimi ad bayramı ile de kutlar sevgiyle kucaklarım. “Allah sana uzun ömür hem sağlık versin Georgiy! Hep bizi sevindir!”

Kalın sağlıcakla!

Şen olun!

__________

DİPNOTLAR:

1  Ahmet Yaşar Ocak, İslâm-Türk İnançlarında Hıur Yahut Hızır İlyas Kültürü, Ankara 1990. s. 140.

2 A. Çay,Türk Ergenekon Bayramı NEVRUZ. Ankara.1993. s. 186-187
3 Baboğlu, Nikolay, “Hederlez Yortusu İçin”, Publitiska Yazılarından, Kişineu 2000.s.147
4 A.Manof. Gagauzlar Hristiyan Türkler. (Türkçeye tercüme eden Türker Acaroglu). Ankara 1939 s.89
5 A.Manof. s.88-89
6 A.Manof.s.57
7 A.Manof.s.57

__________

* ÖNEMLİ NOT: Yazarımız Tudora Arnaut’un bazı yazılarının ne yazık ki izin almadan, kaynak gösterilmeden üstelik değiştirilerek aralarında bazı siyasi partilerin internet sitelerinin de bulunduğu basın yayın kuruluşlarınca yayınlandığını saptadık. Yazarımızı da son derece üzen söz konusu hırsızlığı kınıyoruz. Ayrıca eğer söz konusu yasadışı uygulamaya derhal son verilmezse Açık Gazete’nin çatısında bulunduğu Turkish Gateway Ltd haklarını yasal olarak arayacaktır…

1614030cookie-checkUKRAYNA’DAN… Gagauzlar’da Hıdrellez

CEVAP VER

Please enter your comment!
Please enter your name here

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.