Gagauzoloji Bölümü-bir ilim yuvasıdır.
Her çağda milletlerin kültürlerini gösteren diğer önemli etkenlerin arasında eğitim merkezleri, bilim kuruluşları önemli rol oynamış ve günümüzde de önemini korumaktadır. Eski Sovyet Birliği döneminde eğitim, bilim önemli yerdeydi ve devlet tarafından maddi açıdan teşvik edildi ve desteklendi, özellikle bilim kuruluşların kurulmasına özen gösterildi. Sovyet Birliği’ne dahil olan 16 Respublikalar’ının başkentlerinde Bilimler Akademileri kuruldu ve çeşitli alanlar bilimsel araştırmalara tabi tutuldu. Bu Respublikalar’da oturan azsayılı halklarının tarih, edebiyat, dil vd. konuların incelenmesi amacıyle de Bilimler Akademiler’inde ayrı birer Bölüm kuruldu. Bu Bölümlerin hazimli çalışmaları devlet politikasının gerektirdiği şekillerine bağlı olsa da, bilimsel tarafı bilim adamlarının bilimsel seviyeleri ile ölçülürdü. Günümüzde de Bilimler Akademileri faliyet gösterir, fakat devlet tarafından yeterince desteklenmez (kanımca).
Gagauz halkının tarihini araştırmak, dedelerimizden gelen kültürü incelemek amacıyle Moldova Devleti 20 Temmuz 1987 yılında Moldova Bilimler Akademisi himayesinde Gagauzoloji Bölümü’nün kurulması için karar çıkardı. Gagauzlar için böyle bir kuruluş halk ve aydınlar tarafından ilk günden itibaren büyük bir sevinçle karşılandı ve gagauz ilim çalışmalarının başlatılması için aydınların birçoğu yardım etmek için seferber oldu. O dönemlerde Gagauzoloji Bölümü bilim yuvası olmanın yanısıra, Gagauzlar’ın eğane kültür merkezi fonksyonunu da üstlenmek zorunluluğu taşımıştır. Bir taraftan halkın gelenek göreneklerini, tarihini, antropolojik ve el sanatları araştırmaları yapmak amacı ile Gagauz köylerinde bilimsel alan araştırmalar yapılırken, diğer taraftan Bölüm Gagauz Gazeteciler Derneği’nin kurulması, Gagauz dilin gelişmesi için alfabe projelerinde yer alması, Ana sözü” gazetesinin açılması, Düz ava” Gagauz oyun grubunun devlet statüsünde yer alması ve UNESCO tarafından koruma altına alınan Beşalma köyündeki Kara çoban adına Tarih ve Etnografi Müzesi’nin devlet isminin alınması gibi farklı faliyetlerde de bulunurdu.
Gagauzoloji Bölümü bir bilim yuvası olması nedeniyle Moldova Cumhuriyeti 1993 yılında Latin alfabesine geçme kararı aldığı günden itibaren Bölüm latin alfabesini Gagauzlar’a uygun olduğunu gördü ve hemen latin alfabesine geçiş projesinin gerçekleşmesi için kolları sıvadı. çünkü bu geçiş bizi eski türk köklerimize daha yakın kılacak ve ayrıca dünya edebiyatına da kapılarımızı açacaktı.
Merkezi Kişinev’de bulunan Gagauzoloji Bölümü Gagauz aydınları için kendi yaratmalarını sergilemek, kendilerini ifade etmek ve bilimsel tarafsız bakışla eserleri değerlenditmek açısından bir bilim merdiveni fonksiyonunu devamlı yüstlenir. Bu merdivenin basamaklarından tırmakdıkça insan kendini daha bilgili olduğunun farkına varır ve daha büyük hazimle çalışmak için heveslenir.
Bölüm’ün kurulmasından bu yana 50 fazla Gagauzoloji ile ilgili bilimsel nitelikli monoğrafi, onlarca küçük ve büyük hacimde sözlük, 500’den fazla ulusal ve uluslararası makale ve folklor malzemesi derlendi. Bölüm’deki bilim adamları ve araştırmacılar 200’ü aşkın ulusal ve uluslararası bilimsel sempozyum ve toplantılarda yer aldılar.
Gagauzoloji Bölümü çalışanları günümüzde farklı Bilimler Akademiler’indeki çeşitli Eğitim Komisyonlar’ında yer alır, ayrıca Devlet Azınlıklar Komisyonları’nda, üniversite giriş sınavlarında, doktora savunma toplantılarında da aktif rol oynarlar.
Bölümün kapıları kurulma gününden itibaren her zaman tüm Gagauzlar’a açık olmuştu. Bilim adamların yanısıra buraya bazen kendi şiir demenelerini yazan halk ozanları gelir, bazen köyden bir köylü dertlerini anlatmak için uğrar, bazen ise lise gençleri gelecekteki adımlarını atmak için fikir sormak amacıyle kapıya vururlar. Bölüm’ün kapıları her zaman herkeze açık ve gelenlere geliş amacı sorulmadan mutlaka ilk önce çay veya çalışanların kendileri için evden getirmiş oldukları bir dilim ekmek ikram edilir sonra geliş amacı sorulur. O nedenle burada cok defa köyde masal anlatan, güzel sesi olan veya tarihi iyi bilen köylü insanları görmek mümkün. Bölüm çalışanları onları can kulağı ile dinler ve teyplere seslerini kaydeder, defterlere notlar alırlar.
Moldova Bilimler Akademisi’ne bağlı olan Gagauzoloji Bölümü tanınmış Gagauz bilim insanlarından şunları yetiştirdi: Prof.Dr. Dionis Tanasoglo, Doç.Dr. Mariya Maruneviç, Doç.Dr.Stepan Kuroglu, Doç.Dr. Lüba çimpoeş, Elena Koltsa, Doç.Dr. Gavril Gaydarcı,Dr.Stepan Bulgar, Doç.Dr. Vitaliy Sırf, Doç.Dr.Tudora Arnaut, Doç.Dr.Ivanna Bankova, Dr. Diana Nokoglo vd.
Günümüzde Gagauz Yeri’nin başkenti olan Komrat’ta Bilim Enformasyon Merkezi de faliyet gösterir ve ilhamı, desteği yine Moldova Bilimler Akademisi Gagauzoloji Bölümü’nden alır.Azsayılı halklar her zaman ellerenine geçen fırsatları iyi değerlendirmeğe çalışır ve kendilerinin seslerini duyurmak, halkın geçmişini geleceğe taşımak amacıyle bu tür kurumları var olan gücüyle desteklerler.
Moldova Bilimler Akademisi Gagauzoloji Bölümü Başkanı Doç.Dr.Luba Çimpoeş’in belirttiği gibi bu Bölüm bizim can hem akıl evimiz oldu, bir köprü kurdu bize aydınnık dünneeya çıkmaa deeni”.
Bu tür Kurumlar’ın çoğalması dileği ile şen olun” ve kalın sağlıcakla diyor sözlerimi noktalıyorum.
_____________
* Doç. Dr.
