YUSUF YAVUZ / AÇIK GAZETE – Ziyaretçi sayılarına odaklanan ve rakamları rekor olarak duyuran turizm sektörü iklim değişikliğinin getireceği risklere ne kadar hazır?
Küresel ekonomiden daha hızlı büyüyen ve giderek daha yüksek karbon salımlı seyahatlere odaklanan turizm sektörü iklim değişikliğinden kaynaklanan riskler karşısında kırılgan bir yapıya sahip. COP 28’de yayınlanan Turizm ve İklim Değişikliği Durum Değerlendirmesi Raporu’na göre kayak turizmi, kıyı turizmi ve bazı doğa temelli turizm türleri risk altında. Turizm sektörünün iklim değişikliği kaynaklı risklere hazırlanması gerektiğini söyleyen Doç. Dr. Cenk Demiroğlu, İklim Masası için yaptığı değerlendirmede, Türkiye kıyılarındaki miras alanlarının yüzde 10 oranında batma tehlikesi altında olduğuna işaret etti. Küresel ısınmaya bağlı olarak 2050 yılında kayak sezonunda yüzde 15 ile 22 arasında azalma yaşanacağını vurgulayan Demiroğlu, söz konusu azalmanın yüzyılın sonuna doğru giderek daha dramatik hale geleceğini ve kayak sezonunun 2080 yılında bugüne kıyasla yüzde 20 ile 42 daha kısa olacağının tahmin edildiğini dile getirdi.
Kültür ve Turizim Bakanlığı’nın açıkladığı verilere göre Türkiye, Ocak-Kasım 2023 döneminde 52 milyon 742 bin 526 ziyaretçi ağırladı. Kamuoyuna rekor olarak duyurulan bu rakamlar, turizmin geleceğine yönelik yatırım ve politikaların yönünü de belirleyecek. Ancak turizmin cazibesini oluşturan doğal ve kültürel miras ile kıyı alanlarının iklim değişikliğinin yaratacağı sonuçlara ne kadar hazır sorusu henüz yeterince yanıt bulmuş değil.
DOÇ. DR. DEMİROĞLU İKLİM VE TURİZM İLİŞKİSİNİ DEĞERLENDİRDİ
RAPOR, İKLİM VE TURİZM İLİŞKİSİNİ DÜNYA ÇAPINDA DEĞERLENDİRİYOR
Demiroğlu, İklim Masası için yaptığı değerlendirmede şunları dile getirdi: “İklim krizi ve turizm ilişkisini dünya çapında değerlendiren ilk kapsamlı çalışma olan Turizm ve İklim Değişikliği Durum Değerlendirmesi Raporu, uzmanları arasında bulunduğum Turizm İklim Değişikliği Paneli (TPCC) tarafından COP 28 İklim Konferansı sırasında yayınlandı. Rapor, günümüzde, doğrudan ve dolaylı olarak, küresel salımların yaklaşık yüzde 8 ila 10’una neden olan turizm sektörünün, aynı zamanda iklim krizi karşısında ne denli kırılgan olduğunu ortaya koyuyor.
TÜRKİYE DAHİL BİRÇOK ÜLKEDE TURİZME DARBE VURMASI BEKLENİYOR
Artan iklim tehditlerinin, turizm ekonomisi ve iklim kırılganlığı nispeten yüksek olan Türkiye dahil birçok ülkede, turizme darbe vurması bekleniyor. Alçak rakımlarda kayak turizmi, aşınabilir kıyı şeritlerinde plaj turizmi ve bazı doğa temelli turizm türleri, iklim tehditleri artarken uyum önlemlerinin yetersiz olması nedeniyle, sürdürülemeyecek. Önümüzdeki süreçte, bir yandan turizm sektörünün iklim krizi karşısındaki kırılganlıklarını tespit edip gerekli önlemleri almak, bir yandan da turizm politikalarını iklim değişikliği çerçeveleriyle entegre ederek sera gazı salımlarını azaltmak gerekiyor.”
EN TURİSTİK 100 KENTTE RİSKLİ SICAK GÜNLER YÜZDE 20 ARTTI
Değerlendirmesinde, iklime dirençli turizmin desteklenmesi gerektiğini vurgulayan Doç. Dr. Demiroğlu, turizmi olumsuz etkilemesi beklenen en önemli unsurlar arasında aşırı sıcaklar ve artan yangınların bulunduğuna dikkati çekerek, şunları kaydetti: “Dünyanın en turistik 100 şehrinde riskli derecede sıcak günler, 1950’lerden bu yana neredeyse yüzde 20 arttı; 2050’lere kadar ise yüzde 13 ila 18 daha artması bekleniyor. Bu durum, uluslararası seyahat eden turistler için ciddi sağlık riskleri doğuruyor. Turistler, hem alışık olmadıkları bir sıcaklığa vardıkları hem de sıcaklık uyarılarına erişmekte güçlük yaşayabildikleri için, sıcaklığa bağlı hastalıklar konusunda daha kırılganlar.
YANGIN RİSKİ EGE VE AKDENİZ KIYILARINDA ÇOK YÜKSEK SEVİYEDE
Yangınlar ise özellikle Avrupa’nın Akdeniz kıyılarında yükselişte. Yangınların yalnızca Portekiz turizm sektörüne maliyetinin 2030 yılında 35 ile 63 milyon Euro’ya ulaşacağı, 2050 yılında ise dört kat artacağı hesaplanıyor. Yine TPCC’nin de yararlandığı Copernicus Turizm İklim Değişikliği Servisi Yangın Hava İndeksi uygulamasına yakından baktığımızda, yakın ve orta vadelerde Türkiye’nin Ege ve Akdeniz kıyılarında Haziran-Eylül döneminde yangın tehlikesinin hem iyimser hem de kötümser senaryolarda ‘yüksek’ ya da ‘çok yüksek’ seviyelerinde kaldığını görüyoruz.”
TÜRKİYE’DE KIYILARDAKİ MİRAS ALANLARI BATMA TEHLİKESİ ALTINDA
İklim değişikliği nedeniyle UNESCO Dünya Miraslarının da tüm dünyada tehlike altında olduğuna işaret eden Demiroğlu, “İklim değişikliği nedeniyle deniz suyu seviyelerinde yaşanacak artış, özellikle kıyı turizmi açısından ciddi bir tehlike. Buna rağmen hangi bölgelerin ne ölçüde risk altında olacağına dair araştırmalar, henüz yeterli seviyede değil. Ancak rapordaki bulgular gösteriyor ki su seviyelerindeki yükselme, hem havalimanları gibi turizm altyapılarını hem de UNESCO Dünya Mirası Listesi’ndeki birçok bölgeyi tehdit edecek. Dünya Mirası Listesi’ndeki birçok yapı, deniz kıyısında yer alıyor. Listedeki 340 alanın analizi, bunların yarısından fazlasının yüzyıl sonunda kısmen veya tamamen sular altında kalma riski bulunduğunu ortaya koyuyor. Örneğin Tayland’daki meşhur Ayutthaya Antik Kenti, bu yüzyıl içinde tamamen sular altında kalabilir. Çalışmaya göre, Türkiye’deki kıyısal miras alanlarının ise yüzde 10’a kadar batma tehlikesi altında olduğu söylenebilir” ifadelerini kullandı.
Uzmanlık alanı olan kayak turizminin de alçak rakımlı bölgelerdeki ısınma ve kar yağışındaki azalmadan olumsuz etkilendiğini belirten Doç. Dr. Demiroğlu, ileri seviyelerde karlama yapılan bölgelerde dahi kayak sezonunun kısaldığına dikkat çekerek, şunları dile getirdi: “Raporda, doğal kar eksikliğini telafi etmek için karlama temelli uyum çabasının küresel çapta hızla yayılmasının yanı sıra, yüksek su ve enerji tüketimi nedeniyle sürdürülebilirliği konusunda ortaya çıkan tartışmaları da ele aldık. Raporun bulgularına göre, 2050 yılında küresel ısınmanın kaç derece gerçekleşeceğine bağlı olarak, kayak sezonundaki ortalama kısalma yüzde 15 ile 22 arasında değişecek. Bu azalma, yüzyıl sonuna doğru giderek daha dramatik bir hal alabilir: Kayak sezonunun 2080 yılında bugüne kıyasla yüzde 20 ile 42 daha kısa olacağı tahmin ediliyor.
KAYAK MERKEZLERİNDE KARLAMA YAYGINLAŞACAK
Sezondaki kısalmanın sebep olacağı maddi kayıpları sınırlandırmak için karlama uygulamalarının giderek daha fazla öne çıkacağı söylenebilir. Bugün dünyadaki altı bine yakın kayak alanının üçte birinde karlama yapılıyor. İklim değişikliğinin kar sezonu üzerindeki olumsuz etkisi arttıkça, bu tekniğin de yayılması bekleniyor. 2030 sonlarına kadar yüzde 34-37 büyüyeceği tahmin edilen karlamanın, 2080’lerde ise yüzde 115-158 daha büyük olacağı öngörülüyor. Ancak bu sektörün ar-ge yatırımları yaparak daha sürdürülebilir hale gelmeye ihtiyacı var. Nitekim raporda da, bu tür bir uyum çabasının zorluğunun aynı zamanda bir karbon ayak izi meselesi olduğunu göstererek sorunun karmaşıklığına dikkat çektik. Araştırmalar gösteriyor ki, kar yapmadığımız takdirde turistler, kar güvenirliği daha yüksek destinasyonlara yönelerek daha uzun yolculuklar yapabiliyor, dolayısıyla daha yüksek salımlar gerçekleştirebiliyor.”
ZENGİNLERİN SEBEP OLDUĞU SALIMLAR YOKSULLARI VURUYOR
Turizm salımlarının eşit olmayan dağılımı ve iklim tehlikelerinin potansiyel etkilerinin, iklim adaleti açısından da önemli sonuçlar doğurduğubun altını çizen Demiroğlu, düşük gelirli ülkelerde iklim ve turizm risklerinin, yoksulluk ve kamu sektörü borcu gibi diğer birçok faktörle örtüştüğünü ve iklime dirençli politikalarla iklim finansmanı gerektirdiğini dile getiriyor.
SIK UÇUŞ YAPAN YÜZDE 10’LUK KESİM SALIMIN YARISINDAN SORUMLU
Turizm ve özellikle uzun mesafeli uluslararası seyahatlerin lüks bir ürün olduğuna vurgu yapan Demiroğlu, “Bu konuda yapılan çalışmalar, dünya nüfusunun yüzde 90’ının her sene uçağa binmediğini gösteriyor. Öte yandan, sık uçuş yapan kişilerin yüzde 10’u, ticari havacılık salımlarının yarısından sorumlu. Bu uçuşlar da büyük ölçüde Avrupa, Kuzey Amerika ve Asya-Pasifik bölgeleri arasında gerçekleşiyor. Ülkelere göre kişi başı salımlara baktığımızda, bu durum daha da görünür hale geliyor. Uçuş kaynaklı salımlarım küresel ortalaması, kişi başı 103 kg CO2 seviyesindeyken, bazı ülkelerde bu miktar çok daha yüksek: Örneğin Birleşik Arap Emirlikleri’nde kişi başı 1.950, Singapur’da 1.173, Birleşik Krallık’ta ise 841 kg seviyesinde.
TURİZM KAYNAKLI KARBON SALIMLARI DAHA HIZLI ARTIYOR
Maldivler, Seyşeller ve Aruba gibi Gelişmekte Olan Küçük Ada Devletleri’nin (SIDS) birçoğunda turizmin GSYİH’ye katkısı, yüzde 20’nin üzerinde. Buna karşın, turizm sebepli uçuşların yalnızca yüzde 1,2’si bu gibi küçük ada ülkelerine varıyor ve 2019 yılında bu seyahatlerin salımlardaki payı yalnızca yüzde 3 seviyesindeydi. Buna karşın turizm, COVID-19 nedeniyle yaşanan aksaklıklar dışında, küresel ekonomiden daha hızlı büyüyor, daha uzun mesafelere ve daha salım yoğunluklu seyahatlere yöneliyor. Aynı zamanda turizm kaynaklı salımlar da, küresel salımlara kıyasla daha hızlı artıyor: Dünya Seyahat ve Turizm Konseyi’nin (World Travel and Tourism Council, WTTC) yeni bir raporuna göre, 2010 ve 2019 yılları arasında turizm kaynaklı salımlar yüzde 2,5 arttı. Böylelikle, küresel salımların yüzde 1,3’lük artışını geride bırakmış oldu.
TÜKETİCİYİ YÜKSEK SALIMLI TURİZMDEN UZAKLAŞTIRMAK GEREK
Küresel turizm salımları ağırlıklı olarak yüksek gelirli dış pazarlarda ve destinasyonlarda yoğunlaşıyor. Örneğin uluslararası uçuşların yüzde 50’si, Avrupa’ya varıyor. Az gelişmiş ülkeler için ise bu oran – küresel nüfusun yüzde 12’sini oluşturmalarına rağmen – yalnızca yüzde 1,7. Turizm sektöründe sera gazı azaltma hedeflerine ulaşmanın en gerekli adımlarından biri, tüketici davranışı ve turizm pazarlamasının, çok yüksek salımlı turizm türlerinden uzaklaşmasını sağlamak” değerlendirmesinde bulundu.
HAVA YOLCULUĞU VE KRUVAZİYERDE 2030 HEDEFİ TUTMAYACAK
Karbonsuzlaşmada en zorlu unsurun hava yolculuğu olduğunu da vurgulayan Demiroğlu, “Turizm sektöründeki farklı unsurların emisyonlarına baktığımızda, otel operasyonlarının sera gazı yoğunluğunun bölgesel olarak iyileştiğini görüyoruz. Ancak bu iyileşme, yine de Glasgow Turizmde İklim Eylemi Bildirgesi’nin koyduğu, emisyonları 2030 yılında yarı yarıya azaltma hedefine erişebilecek nitelikte değil. Hava yolculuğu ve kruvaziyer turizmi de 2030 salım azaltma hedeflerine ulaşamayacak. Hava yolculuğu, küresel turizmin ciddi salım azaltımlarını gerçekleştirebilmesi konusunda en zorlu bileşen olmaya devam ediyor. 2019 yılı verilerine göre, yolculukların yalnızca dörtte biri hava yoluyla gerçekleşse de, hava ulaşımı tüm turizm ulaşım salımlarının dörtte üçünden sorumlu. Havacılık, karbonsuzlaştırılması zor bir sektör. Bunun altında da hem uçak geliştirme ve filo yenilemenin uzun süren, yavaş süreçler olması, hem de sıfır-salım teknolojilerinin henüz emekleme aşamasında olmaları yatıyor. Bu teknolojilerin ancak 2035lerden itibaren, yavaş yavaş devreye girebileceği tahmin ediliyor. Salımları sıfırlayacak derecede yaygınlaşmaları ise 2080 yılını bulabilir” görüşünü dile getirdi.
TÜRKİYE’DE KIYI VE KÜLTÜR TURİZMİ İKLİM KARŞISINDA KIRILGAN
Türkiye’nin iklim krizinin turizme yönelik etkilerine hazırlanması gerektiğinin de altını çizen Doç. Dr. Cenk Demiroğlu, şunları kaydetti: “Türkiye açısından baktığımızda, gelişmekte olan kış turizmimiz yanında ana lokomotifimiz kıyı ve hatta kültür turizmi arzımızın da iklimsel boyutları ve küresel ısınma karşısındaki kırılganlıkları aşikar. Kısa ve orta vadede fırtına, sel, yangın ve sıcak hava dalgaları gibi aşırı olaylara ve uzun vadede deniz seviyesindeki yükselmelere hazırlıklı olmalıyız. Ayrıca, iklim değişikliğine uyumun yanında sera gazlarının azaltımı da kesinlikle ana gündemimiz olmalı.
TURİZM POLİTİKASI İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ÇERÇEVELERİNE ENTEGRE DEĞİL
Küresel olarak baktığımızda da, sektörel iklim taahhütlerindeki artışa rağmen turizm politikası, henüz küresel veya ulusal iklim değişikliği çerçeveleriyle entegre değil. Çoğu ulusal turizm politikası veya planı, iklim değişikliğine sınırlı önem veriyor. Devletler ve uluslararası fonlar, iklim açısından hassas ve yüksek sera gazı salım yoğunluğuyla bağlantılı turizm altyapısına yatırım yapmaya devam ediyor. Turizmde kanıta dayalı iklim eylemini bilgilendirmeye yönelik araştırma ve bilimsel kapasite önemli ölçüde arttı, ancak sektörel ve akademik turizm eğitim programlarında iklim içeriği oldukça sınırlı kalıyor.
3. TURİZM ŞURASINDA YAYINLANAN RAPOR EYLEME GEÇİRİLMELİ
Türkiye de iç ve dış turizmde hava ve kara seyahatlerine oldukça bağımlı. Yenilenebilir kaynaklarla beslenen elektrikli bir demiryolu ağımız ve karayolu taşımacılığımız gelişmedikçe, iklim değişikliğine neden olmaya ve sonrasında da sonuçlarına katlanmaya devam etmeye mahkum olacağız. Aslında Türkiye, 3. Turizm Şurası’nda yayınlanan Çevre-Planlama-Altyapı Komisyonu Raporu’nun 13 ila 28. maddelerini kağıt üzerinde bırakmayıp layığıyla eyleme geçirse, hem kendi adına uyum ve azaltımda önemli adımlar atar, hem de dünyaya çok ciddi bir örnek olabilir.”
İKLİM KRİZİNE KARŞI PLAN VE RAPOR VAR, YETERLİ EYLEM YOK
Doç. Dr. Cenk Demiroğlu’nun değerlendirmesinde işaret ettiği, 1-3 Kasım 2017 tarihleri arasında Ankara’da gerçekleşen 3. Turizm Şurası 3. Turizm Şurası’nda yayınlanan Çevre-Planlama-Altyapı Komisyonu Raporu’nda yer verilen başlıklar şöyle sıralanıyor:
13. İklim değişikliğine uyum kapsamında ülkemizde küresel ısınmanın turizm sektöründe yol açabileceği muhtemel gelir ve iş kayıpları ile sezon ve destinasyon kaymalarını farklı senaryolar altında ele alan çalışmaların yapılması,
14. Türkiye’nin güney ve batı bölgelerinde Turizm İklim Endeksine (Tourism Climate Index) göre sıcaklığı 40 o C dereceyi aşacak gün sayısının artacağı göz önünde bulundurularak turizm sezonunun yeniden planlanması,
15. Deniz seviyesinin yükselmesiyle kıyı yapılarının etkileneceği gerçeğinden hareketle kıyı planlamasına yönelik yaklaşımın gözden geçirilmesi,
16. Kış turizmine yönelik yatırımların küresel ısınma nedeniyle olumsuz yönde etkileneceği noktasından hareketle Kültür ve Turizm Bakanlığınca hazırlanan ‘Kış Turizmi Strateji Belgesi’nde iklim değişikliği etkilerinin göz önünde bulundurulması,
17. Turizm sektörünün ana bileşenlerinden kaynaklanan sera gazı salımlarının azaltılmasına yönelik planlama ve uygulama yöntemlerinin arttırılması,
18. Konaklama tesislerinin çevresel etkilerinin en aza indirilmesine yönelik denetim ve yeşil yıldız, yeşil anahtar, mavi bayrak, mavi kart gibi belgelendirme sistemlerinin kriterleri yeniden gözden geçirilerek tüm tesisleri kapsayacak şekilde yaygınlaştırılması ve teşvik edilmesi,
19. Kısa mesafeli ulaşım ihtiyaçlarına yönelik hızlı tren kullanımının teşvik edilmesi,
20. Hava trafiği ve operasyonlarının optimize edileceği bir yönetim sisteminin geliştirilmesi, temin edilmelidir.
21. Turizm tesislerinin yenilenebilir enerji kaynakları kullanımı ve enerji verimliliği uygulamaları teşvik edilmelidir.
22. İklim değişikliğinin turizm açısından önem taşıyan tarihî ve kültürel miras üzerinde yol açacağı tehditleri belirleyerek bunlara yönelik önlemler projelendirilmelidir.
23. İklim değişikliğine yol açan sera gazı salımlarını azaltan tesisler ödüllendirilmelidir.
24. Turizm faaliyetlerinin yutak alanlar üzerinde oluşturacağı tehditlerin bertarafına her türlü plan kararında, turizm alanı belirlenmesinde ve projelendirmede dikkat edilmesini sağlamak üzere gerekli düzenlemeler yapılmalıdır.
25. Kıyıların korunması amacıyla ‘Kıyıdan yararlanma usul ve esaslarının belirlenmesi’ ve organizasyon yapılanması, planlama ve uygulama birimlerinin entegrasyonu, kıyı sularının karasal alanların ve kıyı ekosisteminin taşıma kapasitesi tespiti yapılarak planlanması ve uygulamasını kapsayan “bütünleşik kıyı alanları planlaması ve yönetimi” yaklaşımı uygulanmalıdır.
26. Turizm tesislerinin, başta deprem olmak üzere tüm afet risklerinin ivedilikle belirlenmesi ve bu riskleri asgariye indirecek mekanizmaların uygulamaya konulması sağlanmalıdır.
27. Turizm tesislerinin, başta deprem olmak üzere tüm afet risklerine karşı güçlendirme/ yeniden inşa maliyetlerinin uygun koşullarda karşılanmasına yönelik finansman mekanizmalarının oluşturulması gerekmektedir.
28. Bakanlıklar arası ortak çalışma gruplarının kurulması ve yatırım bazında değil etkilenme düzeylerine bağlı olarak hangi çevresel değerler için hangi seviyede önlem, telafi edici tedbir veya yasak getirilmesi hususlarında ortak ilkesel yaklaşım ve ölçülerin oluşturulması gerekmektedir.
