Tipik bir taşralı refleksiyle, dün akşam CEFTUS’un davetlisi olarak Londra’da ‘Kürt Politikası ve Dış Politika’ konulu bir seminerde konuşacak olan Nuray Mert’i dinlemeye gittiğimde hoş bir sürprizle karşılaştım; daha önceden ne adını ne sanını duymadığım platformdaki iki konuşmacıdan biri olan Lenore Martin, Türkiye dış politikaları konusunda uzman bir akademisyenmiş, Mert’le birlikte Martin’in kapsamlı ve doyurucu analizlerini dinlemek fırsatım(ız) oldu.
Martin’e göre, soğuk savaşın ardından, Özal ile başlayarak, Türkiye, dış politikasıyla kendine Orta Doğu’da daha önemli bir yer açmaya yönelmişti. Bu yönelim, Davutoğlu’nun Türkiye’yi bölgesel bir güç konumuna getirme perspektifiyle (‘stratejik derinlik’) çakışınca, dış politikada belirleyici bir ağırlık kazandı. Türkiye’nin jeopolitik önemi ve gücünün bu yönelimin belkemiğini oluşturacağı varsayılıyordu. Bu sayede Türkiye ‘komşularla sıfır sorun’ları olan bir bölgesel lider konumuna ulaşacaktı. Peki, ‘what went wrong,’ ne yanlış gitti sorusuna Martin şöyle bir açıklama getirdi.
Türkiye kendi gücü konusunda abartılmış bir değerlendirme yapmıştı.
i) Jeopolitik güç, bölgesel bir lider ülke olmak için gerekli, ama yeterli bir koşul değildir. (Martin bu tespite referans olarak uluslararası dış ilişkilerde realizm ekolünün önemli isimlerinden Hans Morgentahu’yu gösterdi).
ii) AKP’nin ideolojik ve felsefi tercihleri uluslararası alanda atılan pek çok olumlu ve rasyonel politik adımları etkisiz hale getirmişti, Mısır, İsrail ve Suriye örneklerinde görüldüğü gibi.
iii) Çözümsüz kalan Kürd sorunu Türkiye’nin ‘Aşil topuğu’ dur, komşuları açısından bir zaaf, hassas bir hedef olarak görülebilmektedir.
Dış politikaların iç politikalarla el ele yürüdüğünü belirtmekle söze başlayan Mert, Türkiye’nin, soğuk savaşın ardından ortaya çıkan uluslararası duruma siyasal uyum sağlamakta zorlandığını, lider ve iddialı bir uluslararası rol arayışının ise demokratik bir geleneğin olmadığı iç politikada tek-adam biçimiyle vülger otoriter bir rejime yol açtığını belirtti. Demokrasinin Dünya’da kural değil istisna olduğunu, bu nedenle bizim de başımıza geleni ‘normal’ karşılamamız gerektiğini söyledi. Erdoğan bu rejimin sorumlusudur, ama tek sorumlusu değil: topumun belki yüzde %65’i güçlü ve otoriter bir lider konusunda olumlu düşünmektedir. Keza Kürt hareketinde de benzer bir durum söz konusudur.
Olasılıklar ve çözümler konusunda Martin daha iyimserdi. Kürd sorununun çok uluslu ya da çok-etnisiteli topluluklarda uygulanan ‘etnik çatışma çözümleme’ yöntemleriyle çözülebileceğini, bu işin başka bir yolu olmadığını, hatta Erdoğan bu süreci tıkayıncaya kadar bu yönde epeyce de yol kat edilmiş olduğunu söyledi. Orta Doğu’da vatansız bir ulus olan Kürdler’in yaşadıkları ülkeler arasındaki sınırları açık tutarak, ulusal sınırlara dokunmaksızın ortak ulusal değerlerini, miras ve kültürlerini koruyabileceklerini savundu. Martin bu görüşlerini akademik referanslar ile destekledi, ancak bu yaklaşımın Öcalan’ın Bookchin’in görüşlerinden esinlenen uluslar-ötesi federatif yapılanmalar ile benzerliği görülebilir, ya da da Birleşmiş Milletler‘in Yerli Halklar Hakları Bildirgesi ile, hatta AB’nin taslak Bölgesel Özerklik Şartı’yla.
Martin, Kürd sorununda bir çözüm olmaksızın, Türkiye’nin hiçbir zaman istikrarlı bir ülke olamayacağını, komşuları karşısında her zaman bu zaaf ile malul bir şekilde ilişkilerini yürütmek zorunda kalacağını söyledi. Sorulduğunda ise olumlu gelişmeleri kendi yaşamında göreceğine inandığını belirtti.
Mert, daha başından Barış Sürecinin tarafları arasında bir uçurum olduğunu, hükümetin Kürd sorununu Kemalistlerin yaratığı bir dinsel soruna indirgedikleri için ufukta bir çözüm olasılığı görmediğini belirti. Martin, ‘barış elbette “savaşan” iki taraf arasında ve onlar tarafından yapılır’ derken, Mert ‘müzakerelerin yeniden başlatılabilmesi için bir temelin olmadığını’ belirtiyordu. Herhalde memleketin içinden bakıldığında işler daha bir çözümsüz görünüyordur, ancak ben de doğrusu iyimser olmak için şu anda bir neden göremiyorum.
_______________
Darlo Navaro
Londra
11.6.2016
