Belli bir süredir Amsterdam’daki Moco Müzesi’nde yarı zamanlı olarak çalışmaya başladım. Müzede ziyaretçilerin belli başlı sergilere olan şaşkınlığı beni müzelerdeki dijitalleşme akımını daha da sorgulamaya itti. Bu sorgulama da beni birbirinden güçlü, ayrı ama bir o kadar da iç içe geçmiş üç sözcük olan dijitalleşme, gözetim ve toplum konusuna yöneltti. Bu üç kelimeye ayrı ayrı bakıldığında birbirinden çok bağımsız gibi görünseler de gün geçtikçe daha da anlam kazanmaya başladı beraberlikleri. Bir düşünün lütfen. Tarih boyunca tüm toplumlarda gözetim, toplumsal gözetim mekanizmalarından biri olarak işlev görmüştür.
Buna en iyi örnek olarak, İngiliz filozof ve toplum kuramcısı Jeremy Bentham’ın 1785 yılında tasarladığı Panaptikon’u verebiliriz. Panaptikon, sekizgen biçiminde bölmelerden oluşan ve hapishane görevi görmesi için tasarlanan bir binadır. Tam ortasında bulunan gözetleme kulesi bütün hücreleri görmeye olanak sağlarken, hücrelerden gözetleme kulesi görülmemektedir. Böylece de mahkumlar her daim izlendikleri fikrine kapılmaktadır. Fransız düşünür ve filozof Micheal Foucault ise Bentham’ın “Panaptikon” adını verdiği görünmeden görmeye dayalı hapishane metaforunu, modern güç ve bu nedenle de gözetim toplumu kavramının temeli olarak esas almıştır. Öyle ki her an izlenebileceğini düşünen bir birey oto kontrol mekanizması geliştirir ve kendini denetlemeye başlar.
Toplumlar yeni ekonomik, siyasi, sosyal ve kültürel gelişmelerle dönüşüm geçirdikçe gözetim de bu yeni durumlara uygun şekilde uyarlanmıştır. Teknolojik gelişmelerin hızlandığı ve dijitalleşmenin arttığı bu dönemde, gözetim toplumu daha da gündeme gelmiştir. Tıkladığımız her tuş veya kaydırdığımız her ekran sosyal medya deneyimimizin kalitesini artırmak için takip edilip izleniyor. Peki bu dijitalleşmenin beraberinde getirdiği aslında dijital gözetim olmuyor mu? Ya da bizlerden toplanan bu bilgilerin hangi kaynaklara gittiğini düşünüp davranışlarımızı değiştirirken ya da kısıtlarken görmeden görünmemeye çalışmıyor muyuz?
Demek istediğim şu, birçok alanda olduğu gibi teknolojinin değişime uğrattığı önemli alanlardan bir tanesi de toplumsal yapı olmuştur. Bu değişimi ise tarihin belgeleyicisi olan müzelerde görmek bile mümkün.
Moco Müzesi, modern ve çağdaş sergilerin yer aldığı ve sanatı herkese ulaşılabilir bir hale getirmeyi hedefleyen bağımsız bir müze. 2016 yılında açılan Moco Müzesi, Amsterdam’ın birbirinden değerli müzelerinin bulunduğu Museumplein’da 1904 yılında inşa edilen Villa Alsberg’de yer almaktadır. 1939 yılına kadar Museumplein’da inşa edilen ilk aile evlerinden biri olan daha sonrasında ise rahiplere ve bir hukuk firmasına ev sahipliği yapan bu bina 2016 yılından beri Moco Müzesi’nin binası olarak kullanılıyor. Müzede Banksy’den Keith Haring’e Jean-Michel Baquiat’dan Andy Warhol’a birbirinden değerli birçok sanatçının eserlerini görmek mümkün.
Bunların yanı sıra, Avrupa’nın NFT (Non Fungabile Token) fenomenine adanmış ilk sergi alanına sahip müzesi olma unvanını taşıyor Moco Müzesi. Sorarsanız ki nedir bu NFT diye kısaca değerli bir varlığı (sanat eseri gibi) da temsil edebilen bir tür kripto para cinsi olarak tanımlayabiliriz. Moco Müzesi de sanat dünyasının en önde gelen dijital sanatçılarından NFT seçkisini bir araya getiriyor. Ve bu nadir ve benzersiz eserlerin dijital sanatın geleceğini ifade ettiğine inanıyor.
Günümüzde yaşanan teknolojik gelişmeler sayesinde bir toplumun yapısını oluşturan güçlerin farklı formlarda dijital unsurlara dönüştüğünü görebiliriz. En basitinden para karşılığı toplanan sanat eserlerinin yerini NFT’ler almaya başlıyor. Geleneksel yöntemler gün geçtikçe yerini dijital sistemlere bırakıyor. Ekonomi, toplumsal sistemin en güçlü yapı taşlarından biri olmuştur. Ticaret ise ekonominin merkezinde yer almaktadır. Dijitalleşme sayesinde ticaret böylesine değişmeye başlamışken bu değişimi bizim müzelerden şimdiden görmeye başlamamız değişen toplum yapısına verilebilecek en güzel örnek bana soracak olursanız. Peki sizce, Moco Müzesi gibi diğer birçok müzenin de dijital sanatı sergilemesi ne kadar olası?
Olur da yolunuz bir gün Amsterdam’a düşerse, Moco Müzesi mutlaka gidip görmeniz gereken bir yer. Hele de ziyaretçilerine böyle bir ilki yaşatıyorken. Bir de bunun üstüne umarım denkleşiriz de size müzeyle ilgili daha çok bilgi aktarabilirim.
